Likwidacja ulgi dla klasy średniej

Przypominając pokrótce najważniejsze założenia ulgi dla klasy średniej, rozwiązanie to było kierowane do podatników otrzymujących przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy oraz z pozarolniczej działalności gospodarczej, w wysokości od 68 412 zł do 133 692 zł w skali roku. Ulga była także stosowana na bazie miesięcznej przy obliczaniu zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych za miesiące, w których przychody wynosiły od 5 701 zł do 11 141 zł. Ulga była stosowana dwustopniowo, co oznacza, że aby z niej skorzystać, należało mieścić się w wyżej wskazanych limitach zarówno na bazie miesięcznej, jak i rocznej. Na wniosek podatnika, była możliwość zrezygnowania ze stosowania ulgi przez płatnika na bazie miesięcznej. 

Jak zostało wyżej wspomniane, ulga dla klasy średniej wpływała negatywnie na przejrzystość systemu podatkowego. Wielu podatników miało problem nie tylko z samym wyliczeniem kwoty ulgi, ale nawet z podjęciem decyzji co do jej stosowania. Ponieważ ulga była stosowana dwustopniowo, mogło często dojść do sytuacji, w której powstałaby konieczność dopłaty w zeznaniu podatkowym kwoty ulgi, która wcześniej została zastosowana. Mogłoby to mieć miejsce np. w sytuacji, gdy pracodawca na bazie miesięcznej uwzględniałby ulgę, a pracownik pod koniec roku otrzymałby przykładowo bonus roczny, którego wysokość spowodowałaby, że w ujęciu rocznym przychód brutto przekroczyłby górny limit stosowania ulgi.

Poza tym, ulga prowadziła do zróżnicowania sytuacji podatników. Jak wskazano w uzasadnieniu do ustawy nowelizującej, ulga nie obejmowała swoim zakresem między innymi emerytów, osób uzyskujących przychody z działalności wykonywanej osobiście (np. zleceniobiorców) czy osób uzyskujących opodatkowanie według skali podatkowej przychody z praw majątkowych. Jak spostrzeżono w uzasadnieniu do ustawy nowelizującej, rozszerzenie preferencji na kolejne grupy podatników byłoby możliwe wyłącznie poprzez wprowadzenie kolejnych skomplikowanych algorytmów.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, nie jest dopuszczalne dokonywanie niekorzystnych zmian obciążeń podatkowych w ciągu roku (np. orzeczenie TK z 29 marca 1994 r., sygn. K. 13/93). Zmiany takie powinny wchodzić w życie przynajmniej na miesiąc przed końcem poprzedniego roku podatkowego (orzeczenie z TK 28 grudnia 1995 r., sygn. K. 28/95). Odstąpienie od tych zasad dopuszczalne jest tylko, gdy przemawiają za tym uzasadnione argumenty prawne. Zasady te Trybunał Konstytucyjny wywodzi z art. 2 Konstytucji, który stanowi o zasadzie demokratycznego państwa prawnego, której częścią jest zasada ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Nie ma wątpliwości, że likwidacja ulgi dla klasy średniej jest niekorzystną zmianą przepisów podatkowych, która wchodzi w życie w trakcie roku podatkowego. Ulga dla klasy średniej stanowiła bowiem odliczenie od podstawy opodatkowania. Warto tutaj wspomnieć, że zgodnie z ustawą nowelizującą, przepisów dotyczących ulgi dla klasy średniej nie stosuje się do dochodów (przychodów) uzyskanych od dnia 1 stycznia 2022 r. Ustawodawca próbuje jednak zapobiec niekorzystnym skutkom likwidacji ulgi dla klasy średniej. 

W uzasadnieniu do ustawy zostało wskazane, że niekorzystna zmiana w postaci likwidacji ulgi dla klasy średniej ma być zrekompensowana przez obniżenie najniższej stawki w skali podatkowej do 12%. Ponadto, ustawodawca wprowadził rozwiązanie, zgodnie z którym podatnicy, którzy stracą na likwidacji ulgi, mimo obniżenia najniższej stawki w skali podatkowej do 12%, otrzymają zwrot tej różnicy. Innymi słowy, wprowadzono konstrukcję, zgodnie z którą, jeżeli podatek należny za 2022 r. wynikający z zeznania będzie wyższy od hipotetycznego podatku należnego za 2022 r., podatnik otrzyma zwrot różnicy. Na szczęście podatnicy nie zostali obarczeni obowiązkiem wyliczenia tej różnicy, a będzie to robił właściwy naczelnik urzędu skarbowego.

Hipotetyczny podatek należny ma być obliczany według przepisów obowiązujących w podatku dochodowym od osób fizycznych przed 1 lipca 2022 r. oraz porównywany z podatkiem obliczonym na podstawie przepisów obowiązujących po tym dniu. Celem hipotetycznego podatku należnego ma być ustalenie czy podatnik nie stracił na zmianach wprowadzonych w trakcie roku podatkowego. Jeżeli okaże się, że podatnik stracił na zmianach, ma otrzymać rekompensatę.

Zwrot różnicy ma następować z urzędu, a więc bez wniosku podatnika oraz ma być traktowany na równi z nadpłatą w podatku dochodowym od osób fizycznych. Oznacza to, że:

• Zgodnie z art. 73 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej nadpłata z tego tytułu powstaje z dniem złożenia zeznania rocznego;
• Zgodnie z art. 77 § 1 Ordynacji podatkowej, kwota różnicy z tego tytułu jest zwracana w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia zeznania w inny sposób niż za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w terminie do 45 dni od dnia złożenia zeznania za pomocą środków komunikacji elektronicznej albo ewentualnie w przypadku wydania decyzji w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji;
• Zgodnie z art. 77b Ordynacji podatkowej kwota różnicy z tego tytułu co do zasady będzie zwracana na rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Ustawa nowelizująca stanowi, że właściwy naczelnik urzędu skarbowego informuje podatnika o kwocie do zwrotu w terminie 21 dni od dnia złożenia zeznania.

W przypadku złożenia korekty zeznania lub wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego w innej wysokości niż wynikająca z tego zeznania lub tej korekty wyżej opisane zasady są odpowiednio stosowane.

Ulga dla klasy średniej stanowiła odliczenie od podstawy opodatkowania, a zatem likwidacja tego odliczenia niewątpliwie stanowi niekorzystną zmianę dla podatników, która w dodatku jest wprowadzana w trakcie roku podatkowego. Ustawodawca chce zapobiec niekorzystnym skutkom tej zmiany poprzez obniżenie najniższej stawki w skali podatkowej z 17% do 12% oraz poprzez wprowadzenie konstrukcji hipotetycznego podatku należnego.

Jednocześnie, stosowanie ulgi dla klasy średniej przysparzało wielu problemów oraz dodatkowo komplikowało system podatkowy w Polsce. Ciężko również było odpowiedzieć na pytanie dlaczego ulga dla klasy średniej nie jest stosowana wobec niektórych podmiotów, np. zleceniobiorców. Rozwiązanie było nazwane właśnie ulgą dla klasy średniej, co sugerowałoby, że przy jego stosowaniu brane jest pod uwagę wyłącznie kryterium dochodowe, a nie podmiotowe.

Na koniec warto wspomnieć, że likwidacja ulgi dla klasy średniej nie będzie powodowała konieczności przeliczenia zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, w których kwota ulgi została zastosowana. Zaliczki na PIT, które zostały już zapłacone, pozostają bez zmian.

Sebastian Kałuża, Menedżer w Zespole ds. PIT w KPMG w Polsce