Ulgi podatkowe przewidziane w Ordynacji podatkowej

W celu skorzystania z ulgi niezbędne jest złożenie wniosku przez podatnika (płatnika lub inkasenta). A zatem, postępowanie w zakresie przyznania ulgi podatkowej jest klasycznym przykładem postępowania wnioskowego, w którym to strona jest inicjatorem postępowania Tym samym, nawet gdy organ podatkowy widzi, że strona znajduje się w złej sytuacji finansowej lub życiowej, to nie ma kompetencji, by wszcząć postępowanie w zakresie udzielenia ulgi.

Udzielenie ulgi powinno być uzasadnione ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym. We wniosku strona powinna wskazać konkretne okoliczności i załączyć dowody, które świadczą o jej trudnej sytuacji oraz uzasadniają przyznanie ulgi. Dodatkowo, ulgi dla przedsiębiorców stanowią, co do zasady, pomoc publiczną, której udzielenie wymaga zachowania odpowiednich procedur i podlega limitom kwotowym.

Ustawodawca nie zdefiniował co należy rozumieć pod pojęciami: ważny interes podatnika lub interes publiczny. W literaturze wskazuje się, że przez „interes podatnika” rozumie się niezależne od woli podatnika, nadzwyczajne bądź losowe przypadki uniemożliwiające zapłatę podatku. Jest to zatem nieokreślone spectrum rozmaitych gospodarczych lub społecznych przyczyn, dla których strona występuje o ulgę podatkową, które co do zasady, powinny być niezależne od jej woli i wynikać z czynników nadzwyczajnych. Należy zauważyć że przyczyny te będą różne, w zależności od tego czy podatnik jest osobą fizyczną, czy prawną. W przypadku interesu publicznego należy mieć natomiast na uwadze respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa lub danej społeczności lokalnej, takich jak: sprawiedliwość, bezpieczeństwo, zaufanie obywateli do organów władzy publicznej czy sprawność działania aparatu państwowego itp. 

Co istotne, organ podatkowy rozstrzygając wniosek strony, wydaje decyzję, którą podejmuje w ramach tzw. swobodnego uznania administracyjnego. Oznacza to, że organ podatkowy jest zobligowany do ustalenia, czy w danej sprawie występuje przesłanka ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego, niemniej nawet ustalenie, że jedna, lub nawet obie te przesłanki, są spełnione, nie obliguje organu podatkowego do wydania pozytywnego dla wnioskodawcy rozstrzygnięcia.

Tym samym organ wydając rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku o udzielenie ulgi może wydać decyzję pozytywną, o udzieleniu ulgi, albo negatywną o odmowie jej udzielenia. Może także wydać decyzję, na mocy której udzieli ulgi wnioskodawcy, ale w innym zakresie niż wnioskowana przez stronę. Od decyzji organu wnioskodawca może odwołać się do organu II instancji, a następnie złożyć skargę do właściwego sądu administracyjnego.

Udzielenie ulgi wiąże się z koniecznością uiszczenia tzw. opłaty prolongacyjnej, która kalkulowana jest na analogicznych zasadach jak odsetki za zwłokę od kwot objętych ulgą i wynosi obecnie 4%.

Wskazać należy, że w praktyce uzyskanie przez podatnika którejkolwiek z omawianych ulg podatkowych jest niezwykle trudne. Organy podatkowe podchodzą bowiem bardzo rygorystycznie, dokładnie weryfikując składane przez podatników wnioski pod względem spełnienia przesłanek do udzielenia ulgi. Organy podatkowe najczęściej pozytywnie rozpatrują wnioski, których przedmiotem jest rozłożenie płatności na raty lub odroczenia terminu płatności. Natomiast jedynie w wyjątkowych sytuacjach organy podatkowe rezygnują z należnych zobowiązań podatkowych, umarzając zaległości podatkowe. 

W związku z pojawieniem się wirusa COVID-19 wprowadzono wiele obostrzeń i ograniczeń, które utrudniły lub nawet uniemożliwiły prowadzenie działalności gospodarczej, a więc realizowanie przez podatników bieżących obciążeń podatkowych zostało bardzo utrudnione.

W takiej sytuacji, ulgi podatkowe wydają się najbardziej naturalną pomocą dla przedsiębiorców, szybką i łatwą do zastosowania, niewymagającą zmian w przepisach. Dodatkowo ustawodawca zmniejszył wymogi formalne dla składanych wniosków oraz zwiększył limity pomocowe w ramach których ulgi nie są kwalifikowane jako pomoc publiczna. Wprowadzono także zasadę, że udzielenie ulgi w związku z COVID-19 nie jest objęte opłatą prolongacyjną.

W rezultacie organy podatkowe, bardziej liberalnie podchodzą do wniosków o ulgi podatkowe, w których podatnicy powołują się na trudności w prowadzeniu działalności gospodarczej w związku z epidemią COVID-19. Dotyczy to w szczególności ulg w postaci odroczenia terminu płatności podatku, lub też rozłożenia na raty, gdyż udzielenie pomocy tego typu nie oznacza rezygnacji przez budżet z należnych środków, a jedynie przesuwa termin płatności podatku. Weryfikacja wniosków w tym zakresie ogranicza się do niezbędnego minimum, w zasadzie do potwierdzenia czy sytuacja finansowa podatnika uległa pogorszeniu. Innymi słowy, organy podatkowe zakładają, że obecna sytuacja podatników jest zła i zarówno ważny interes podatników, jak i interes publiczny, uzasadnia udzielenie ulgi.

W naszej ocenie zliberalizowanie podejścia przez organy podatkowe w zakresie przyznawania ulg podatkowych jest działaniem jak najbardziej właściwym. Także legislacyjne rozwiązania, o charakterze tymczasowym, jak ograniczenie regulacji dotyczących pomocy publicznej i zaniechanie poboru opłaty prolongacyjnej należy ocenić pozytywnie.

Niemniej jednak, w związku z sukcesywnym odmrażaniem polskiej gospodarki można się spodziewać, że organy podatkowe powrócą stopniowo do wcześniejszej praktyki, zgodnie z którą przyznawanie ulg podatkowych ma charakter wyjątkowy.

Oskar Wala,
menedżer w zespole ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce

Bartosz Baran,
supervisor w zespole ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce