Projekt nowej Ordynacji podatkowej

Opracowany w toku pięcioletnich prac przez specjalnie w tym celu powołaną Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego projekt liczył prawie osiemset artykułów i miał wejść w życie 1 stycznia 2021 r., zastępując wielokrotnie nowelizowaną obecną Ordynację podatkową, obowiązującą od 1998 r.

Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, potrzeba uchwalenia zupełnie nowej Ordynacji podatkowej wynikała przede wszystkim z konieczności wprowadzenia mechanizmów wyważających interes publiczny oraz interes podatników. W nowym akcie prawnym uwzględnione miały zostać postulaty zwiększenia ochrony pozycji podatnika w relacjach z organami podatkowymi. Zmiany wprowadzane nową regulacją miały dotyczyć jednak dwóch obszarów: zarówno ochrony praw podatnika, jak i zwiększenia efektywności realizacji zobowiązań podatkowych.

W nowej Ordynacji zapisano nowe zasady ogólne prawa podatkowego: zasadę informowania i wsparcia, zasadę bezstronności i równego traktowania, zasadę domniemania uczciwości zobowiązanego, czy zasadę uzasadnionych oczekiwań.

Zasada informowania i wsparcia miała w założeniu zobowiązać organy podatkowe do udzielania podatnikom informacji oraz wspierania ich w samodzielnym, prawidłowym i dobrowolnym wykonywaniu obowiązków oraz korzystaniu z praw wynikających z przepisów prawa podatkowego. Informowanie i wsparcie miało realizować się nie tylko w postępowaniu podatkowym i w związku z przedmiotem tego postępowania, lecz miało dotyczyć przepisów podatkowych wszelkiego rodzaju, w tym przepisów materialnego prawa podatkowego.

Zasada bezstronności i równego traktowania miała stanowić uzupełnienie zawartej już w obecnej Ordynacji podatkowej zasady zaufania, zapewniając równe traktowanie wszystkich podmiotów będących w takiej samej sytuacji prawnej i faktycznej w jednej sprawie, a także równe traktowanie wszystkich podmiotów biorących udział w odrębnych sprawach, jeżeli są one podobne pod względem stanu prawnego i faktycznego.

Zasada domniemania uczciwości zakładała, że podatnicy są obywatelami skłonnymi do współpracy, którzy – o ile rozumieją przepisy prawa podatkowego, a przepisy i procedury podatkowe postrzegają jako słuszne – pragną postępować zgodnie z prawem.

Z kolei zasada uzasadnionych oczekiwań wskazywała, że organy podatkowe bez uzasadnionej przyczyny nie odstępują od utrwalonej praktyki rozstrzygania spraw w takim samym stanie faktycznym i prawnym, umożliwiając w ten sposób przewidywanie swoich działań.

Nowa Ordynacja miała wprowadzić również szereg procedur kompromisowego rozstrzygania zaistniałych i potencjalnych sporów podatkowych, w postaci m.in. umów podatkowych, polegających na wzajemnych ustępstwach poprzez przyjęcie przez organ i podatnika w granicach prawa uzgodnionego stanowiska, procedury mediacji ułatwiającej komunikację pomiędzy podatnikami i organami podatkowymi, czy procedury konsultacji, przewidzianej zwłaszcza dla podatników, którzy dokonali skomplikowanych operacji gospodarczych (np. przekształceń) i nie są pewni, czy nie popełnili błędów wywołujących negatywne skutki podatkowe.

Główna różnica pomiędzy konsultacjami, a obecną możliwością wnioskowania o interpretację indywidualną, polegać miała na tym, że w ramach procedury konsultacyjnej organ miał badać dokumentację transakcji i wydawać decyzję w celu stwierdzenia poprawności rozliczeń.

Zwiększenie efektywności realizacji zobowiązań podatkowych miało w nowej Ordynacji podatkowej być osiągnięte m.in. poprzez: udoskonalenie przepisów regulujących funkcjonowanie klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, wprowadzenie nowych zasad przedawnienia wymiaru i poboru zobowiązań podatkowych, możliwość orzekania o nadpłacie w decyzjach cząstkowych i po upływie okresu przedawnienia, wprowadzenie bardziej efektywnych procedur postępowania podatkowego (postępowanie uproszczone, postępowanie reprezentatywne), uporządkowanie nadzwyczajnych trybów wzruszania decyzji ostatecznych, sprecyzowanie przesłanek stosowania rygoru natychmiastowej wykonalności, uporządkowanie zasad stosowania i miarkowania kar porządkowych czy zmodyfikowanie zasad wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego.

Zgodnie z komunikatem Ministerstwa Finansów sprzed kilku miesięcy projekt nowej Ordynacji przed ponownym wniesieniem do Sejmu wymaga szczegółowego przeglądu m.in. pod kątem jego aktualności w świetle niedawno uchwalonych zmian do obowiązujących przepisów oraz konieczności zapewnienia odpowiedniego vacatio legis. Zdaniem Ministerstwa potrzebne jest ponowne uporządkowanie niektórych regulacji, stworzenie ich w formule łatwiejszej do realizacji i bardziej przystępnej dla podatnika. Dokonanie przeglądu projektu pozwoli na ustalenie harmonogramu kolejnych prac legislacyjnych. Obecnie nie wiadomo więc kiedy i w jakiej ostatecznej formie projekt będzie ponownie procedowany.

Łukasz Kupiec,
młodszy menedżer w zespole ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce

Dominika Meller,
konsultant w zespole ds. postępowań podatkowych i sądowych w KPMG w Polsce