Een jaarverslag is meer dan een weergave van kale cijfers en feiten. Het gaat ook om de taal. Want hoe bedrijven de informatie opschrijven, welke termen ze gebruiken, hoe vaak en in welke context, het draagt allemaal bij aan het sentiment dat de tekst bij de lezer oproept. Met andere woorden, taalgebruik in een jaarverslag stuurt de perceptie van de lezers wat betreft de prestaties en de reputatie van de betreffende onderneming.
Hoe gebruiken Nederlandse beursgenoteerde bedrijven taal in hun jaarverslagen? Na een uitgebreide ‘sentimentanalyse’ van recente jaarverslagen hebben analisten van KPMG vastgesteld dat de onderzochte ondernemingen in hun jaarverslagen de voor hen strategisch belangrijke onderwerpen positiever beschrijven dan onderwerpen die zij strategisch minder belangrijk vinden, zoals reguliere compliance thema’s. Ook wat betreft het gevoerde klimaatbeleid is het geschetste beeld soms te positief, waardoor een onderneming beticht kan worden van greenwashing. Tegelijk worden dilemma’s en uitdagingen niet of nauwelijks beschreven. Deze vaststelling werpt de vraag op of bedrijven hun taalgebruik in de verslaggeving moeten aanpassen opdat de uiteenlopende lezers van het jaarverslag een meer uitgebalanceerd c.q. realistischer beeld krijgen. En zo ja, in welke richting ze dat taalgebruik dan moeten aanpassen, om een realistisch beeld van de onderneming te geven. Hiermee wordt de buitenwereld beter en op een juiste wijze geïnformeerd.
Algoritme werkt steeds beter
Analisten van KPMG’s afdeling Digital Assurance & Innovation werken samen met experts uit andere domeinen binnen KPMG, zoals ESG (Environmental, Social en Governance) en Sustainability maar ook met consultants vanuit Advanced Analytics & Big Data Engineering. Zij gebruikten statistische technieken met machine learning technieken die verrijkt zijn met domeinkennis van ESG en audit door KPMG professionals waardoor deze tekstuele sentimentanalyse mogelijk is. Door continue innovatie weet KPMG deze op AI gebaseerde technologie steeds verder te verfijnen.
Inmiddels passen onze accountants sentimentanalyse geregeld toe in de audit-praktijk. Hierdoor kunnen ze beter aangeven of de combinatie van financiële feiten en het sentiment dat de tekst oproept, voldoende met elkaar in balans zijn. Op basis van de oordeelsvorming van de accountant wordt bepaald in hoeverre het nodig is de kwaliteit van de verslaggeving te verbeteren. Basis van de technologie is een algoritme dat we uitgebreid hebben getraind om op een consistente en efficiënte wijze een helder beeld te geven van het sentiment per onderwerp in het jaarverslag. Onderdeel van deze training was dat onze accountants duizenden zinnen uit jaarverslagen kregen voorgelegd en iedere zin moesten kwalificeren als positief, neutraal of negatief. Waardoor het algoritme steeds beter en zuiverder het sentiment van een jaarverslag-tekst weet te beoordelen. Dat gaat inmiddels erg snel: de software is in staat in een kwartier 200 bladzijden te lezen en te analyseren.
Discrepanties zichtbaar
We zien in de teksten van jaarverslagen uiteenlopende discrepanties op basis van deze sentimentanalyse. Een paar voorbeelden. Aan de ene kant stelt een bedrijf dat het een Great Place to Work is, waar talenten zich thuis voelen en gedijen; terwijl de cijfers laten zien dat het bedrijf grote moeite heeft talenten te behouden en hen moet binden met bijvoorbeeld een forse salarisverhoging. Of een bedrijf beroemt zich op het terugdringen van CO2-uitstoot terwijl verderop in het jaarverslag blijkt dat de productie flink is toegenomen, terwijl geen noemenswaardige CO2-beperkende maatregelen zijn genomen. Daarnaast filtert sentimentanalyse ook of bepaalde woorden buitensporig vaak genoemd worden, of dat het ene hoofdstuk een veel positiever beeld neerzet dan het andere hoofdstuk (wat kan gebeuren omdat verschillende afdelingen tekst aanleveren voor het jaarverslag).
Informatie juist en volledig?
KPMG kan deze technologie ook inzetten om te checken of bepaalde woorden ten onrechte niet of te weinig worden genoemd in het jaarverslag. Handig, bijvoorbeeld als begin 2024 de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) ingaat, waarmee de Europese Commissie grote Europese bedrijven verplicht om te rapporteren over de milieu- en sociale impact van bedrijfsactiviteiten, en deze informatie te laten toetsen door een accountant. De CSRD heeft als doel om de kwaliteit van informatie en transparantie over de milieu- en sociale impact van bedrijven te vergroten. Met de sentimentanalyse kan de accountant ook de tekst van een rapportage laten checken op de CSRD verplichte onderwerpen en kpi’s (watergebruik, CO2-uitstoot, gelijke betaling, kinderarbeid, et cetera). Worden deze CSRD onderwerpen genoemd? En gebeurt dit in de juiste c.q. wenselijke context?
Kloppen de claims?
Een ander voordeel van het gebruik van deze sentimentanalyse is dat bedrijven de eigen informatie goed kunnen vergelijken met die van sectorgenoten, voor zover het openbaar toegankelijke informatie betreft (zoals een jaarverslag). Dat kan niet alleen op alle mogelijke financiële data, maar bijvoorbeeld ook op hoe vaak sectorgenoten bepaalde ESG-begrippen gebruiken en in welke context; afgezet tegen hoe het bedrijf hier zelf mee omgaat. Kloppen de ESG-claims en -suggesties (‘wij zijn de meest duurzame speler in onze sector’) van een bedrijf? Deze statement is positief en wordt sneller gesignaleerd met de sentimentanalyse. De feitelijke toetsing van deze claim wordt met andere werkmethodes uitgevoerd. KPMG biedt deze sentimentanalyse als standaard-onderdeel van de dienstverlening aan een groeiende groep Nederlandse bedrijven en met onze Engelstalige versie bedienen we ook internationaal georiënteerde bedrijven. Naast het jaarverslag kan de tool ook worden ingezet voor persberichten, duurzaamheidsrapporten en andere corporate teksten.
