Fundacja rodzinna – nowy instrument dla ułatwienia sukcesji firm rodzinnych

Fundacja rodzinna ma być w założeniu podmiotem odpowiedzialnym za zarządzanie majątkiem firmy rodzinnej i stanowiącym zabezpieczenie majątkowe grupy osób wskazanej przez fundatora - w praktyce najczęściej rodziny, umożliwiającym efektywne przeprowadzenie procesu sukcesji rodzinnej działalności biznesowej.

Fundacja rodzinna będzie musiała posiadać siedzibę na terytorium RP i będzie posiadać osobowość prawną. Dla utworzenia fundacji konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie o utworzeniu fundacji rodzinnej. Fundację rodzinną będą mogły zakładać jedynie osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych lub kilka takich osób, które wspólnie będą posiadać status fundatora (fundacja rodzinna tworzona w testamencie będzie miała tylko jednego fundatora).

Fundacja rodzinna będzie wpisywana do rejestru fundacji rodzinnych.

Krąg beneficjentów fundacji rodzinnej oraz zakres ich uprawnień powinien być ustalany przez fundatora. Beneficjentem będą mogły być dwie kategorie podmiotów: osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Beneficjentem będzie mógł być także fundator.

Ustawa utrzymuje, co do zasady, zakaz prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, co uzasadniane jest założeniem ograniczenia ryzyk związanych z prowadzeniem takiej działalności i koniecznością ochrony wnoszonego do niej majątku. 

Wyjątek ma stanowić działalność polegająca na: zbywaniu mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmie, dzierżawie lub udostępnianiu na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą, nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek, obrocie zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

Dochody fundatora oraz beneficjenta otrzymane z fundacji rodzinnej, jako podlegające przepisom o podatku dochodowego od osób fizycznych, nie będą podlegać opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Nabycie przez osoby fizyczne od fundacji rodzinnej świadczeń oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej będzie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych, w wysokości uzależnionej od stopnia pokrewieństwa beneficjenta z fundatorem (zwolnienie w przypadku fundatora oraz osób bliskich należących do tzw. „grupy zero” w stosunku do fundatora, określonej w ustawie o podatku od spadków i darowizn, tj. małżonka, zstępnego, wstępnego, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, albo w przypadku pozostałych osób 15%). Zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych zostanie tylko część świadczenia oraz mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej nabytego przez fundatora lub osobę należącą do „grupy zero” w stosunku do fundatora, odpowiadająca proporcji właściwej dla tego fundatora, zamieszczonej w spisie majątku.

Fundacje rodzinne zostaną objęte podmiotowym zwolnieniem od podatku dochodowego od osób prawnych. Zatem zwolnieniem podatkowym objęte będzie nieodpłatne nabycie majątku np. od fundatora (neutralne będzie wyposażenie fundacji rodzinnej w majątek), jak również dochody osiągnięte przez fundację rodzinna z działalności prowadzonej przez nią w zakresie dozwolonym przez ustawę o fundacji rodzinnej.

Powyższe zwolnienie nie znajdzie jednak zastosowania do podatku dochodowego od świadczeń dokonywanych przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta lub fundatora oraz od mienia przekazanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W tym zakresie fundacja rodzinna będzie opodatkowana stawką 15% od wartości świadczenia przekazanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną bezpośrednio lub pośrednio na rzecz beneficjenta lub fundatora albo przychód odpowiadający wartości przekazanego mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Ponadto, powyższe zwolnienie nie znajdzie zastosowania do fundacji rodzinnych prowadzących działalność gospodarczą inną, niż działalność gospodarcza, której prowadzenie przez fundację rodzinną dopuszczają przepisy ustawy o fundacji rodzinnej.

Ustawa o fundacji rodzinnej nowelizuje również przepisy prawa spadkowego dotyczące zachowku (tj. uprawnienia bliskich krewnych spadkodawcy do żądania zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawa do spadku). Przewidziano m.in. możliwość zrzeczenia się zachowku, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy obniżenia jego wysokości. Ponadto świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionego obniżą wartość zachowku.

Fundacja rodzinna będzie mogła odpowiadać za zobowiązania, w tym alimentacyjne, fundatora powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej (odpowiedzialność solidarna) a za zobowiązania alimentacyjne powstałe także po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność). Zabezpieczenie finansowe osób, wobec których fundator ma obowiązki alimentacyjne powinno następować w pierwszej kolejności.