„Estoński CIT” po polsku

Tytułem przypomnienia, system opodatkowania podatkiem dochodowym w Estonii słynie z dość prostej, a tym samym przyjaznej konstrukcji zakładającej, że opodatkowanie dochodów ma miejsce dopiero przy wypłacie dywidendy wspólnikom, zaś w toku działalności spółki nie opłacają podatku od bieżących dochodów. Taki system opodatkowania znacząco ułatwia prowadzenie działalności niwelując obowiązki podatków, a dodatkowo stanowi bodziec do dalszego rozwoju finansowanego wypracowywanym zyskiem. Należy przy tym podkreślić, że opisany oględnie system opodatkowania dochodów jest w Estonii podstawową metodą rozliczeń.

W założeniu polski ryczałt od dochodów spółek kapitałowych również ma stanowić zachętę do finansowania działalności spółek z wypracowanych zysków, poprzez odsunięcie opodatkowania w czasie. Będące inicjatorem zmian Ministerstwo Finansów, wskazuje również na takie zalety, jak określanie wyniku podatkowego w oparciu o dane księgowe, mniej bieżących obowiązków sprawozdawczych i brak zaliczek miesięcznych. W świetle narracji ministerialnej, ryczałt ma być sposobem na wyrównanie szans dla spółek sektora MŚP. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że rodzima wersja systemu „estońskiego” nie ustrzegła się charakterystycznego dla polskich przepisów podatkowych poziomu skomplikowania.

Opodatkowanie z wykorzystaniem omawianego „modelu estońskiego” w Polsce ma polegać na ustalaniu dochodów w oparciu wyłącznie o dane rachunkowe, określone na podstawie polskich przepisów o rachunkowości. Spółki, które wybiorą ryczałt, skorzystają także ze szczególnych zasad opodatkowania (m.in. inne stawki podatku – 15 i 25% – oraz inne obowiązki sprawozdawcze – wyższe niż stawki nominalne, co jest równoważone przez mechanizm odliczenia na wypłacie), jak również nie będą musiały stosować przepisów o opodatkowaniu minimalnego dochodu z budynków, czy zgłaszać krajowych schematów podatkowych, o których mowa w przepisach rozdziału 11a Ordynacji podatkowej. Konsekwentnie, podatnicy rozliczający się ryczałtem, nie skorzystają jednak z ulgi IP-Box, czyli preferencyjnego opodatkowania pięcioprocentową stawką CIT dochodów z kwalifikowanych praw własności intelektualnej.

Warunkiem opodatkowania nowym ryczałtem jest wybór tej formy opodatkowania co najmniej na okres 4 lat i spełnienie szeregu warunków podmiotowych (dotyczących zarówno samej spółki, jak i jej udziałowców lub akcjonariuszy – wyłącznie osób fizycznych) i przedmiotowych, streszczonych poniżej. 

Przede wszystkim, w odróżnieniu od pierwowzoru, nowa metoda opodatkowania jest alternatywą wobec pozostających w mocy, ogólnych zasada opodatkowania CIT. Ryczałt może zostać wybrany przez polskie spółki kapitałowe, zatem wyłącznie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Oznacza to również, że z ryczałtu nie skorzystają będące podatnikami CIT spółki komandytowo-akcyjne, oraz mające podlegać CIT od 2021 roku spółki komandytowe. Ryczałt od dochodów spółek kapitałowych adresowany jest zarówno do istniejących już spółek, jak i do nowych podatników.

Poza kryterium formy prawnej, przed podatnikami chcącymi opodatkować się „estońskim” ryczałtem postanowiono szereg wymagań dotyczących:

1. struktury właścicielskiej,
2. wartości przychodów i ich rodzajów,
3. nakładów inwestycyjnych lub wartości wynagrodzeń,
4. zatrudnienia,
5. rodzajów prowadzonej działalności, stanu likwidacji lub upadłości,
6. sposobu powstania podatnika,
7. sporządzania sprawozdań finansowych na podstawie polskich przepisów, z wyłączeniem MSR,
8. zgłoszenia opodatkowania ryczałtem.

Wspólnikami (udziałowcami i akcjonariuszami) spółek uprawnionych do opodatkowania dochodów ryczałtem, mogą być wyłącznie osoby fizyczne, które nie posiadają praw majątkowych związanych z prawem do otrzymania świadczenia jako założyciele (fundatorzy) lub beneficjenci fundacji, trustu lub innego podmiotu albo stosunku o charakterze powierniczym. Takie ukształtowanie grona wspólników może wyłączać zatem możliwość skorzystania z ryczałtu przez spółki, których wspólnicy są fundatorami lub beneficjentami np. fundacji rodzinnych.

Z kolei, z perspektywy samego podatnika (spółki kapitałowej) możliwość skorzystania z ryczałtu nie jest dopuszczalna, jeśli spółka posiada udziały lub akcje w kapitale zakładowym innej spółki kapitałowej, udział kapitałowy w spółce osobowej, tytuły uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym lub instytucji wspólnego inwestowania, czy wreszcie – podobnie do wspólników - posiada inne prawa majątkowe związane z prawem do świadczeń należnych założycielowi (fundatorowi) lub beneficjentowi fundacji, trustu lub innego podmiotu lub stosunku prawnego o charakterze powierniczym.

Z powyższego wyłania się zatem obraz podatnika, będącego polską spółką kapitałową, którego jedynymi wspólnikami lub akcjonariuszami są osoby fizyczne, i który także nie uczestniczy w innych spółkach. Zaś zarówno podatnik, jak i jego wspólnicy (akcjonariusze), nie mogą korzystać ze struktur powierniczych.

Ryczałt adresowany jest do spółek kapitałowych, których przychody brutto nie przekraczają 100.000.000 zł. Należy przy tym mieć na uwadze, że wskazane wartości przychodów powinny uwzględniać należny podatek od towarów i usług (VAT).

Próg przychodów stanowi o tym, że z ryczałtu skorzystać mogą obecnie zarówno spółki opłacające CIT według stawki 19%, jak i mali podatnicy opłacający CIT w oparciu o stawkę 9%.

Spełnienie warunku wartości przychodów dotyczy także ich rodzajów. Nie więcej niż połowa przedmiotowych przychodów może mieć charakter przychodów finansowych, tj. stanowić przychody ze wskazanych w przepisach wierzytelności, odsetek i pożyczek, poręczeń, gwarancji, instrumentów finansowych, a także przychodów z pożytków z praw własności intelektualnej oraz przychodów z transakcji z podmiotami powiązanymi (w rozumieniu przepisów o cenach transferowych), gdy transakcje takie nie prowadzą do wytworzenia istotnej wartości dodanej pod względem ekonomicznym. 

Opodatkowanie ryczałtem uwarunkowane jest także dokonywaniem inwestycji, które definiuje przepis art. 28f ustawy o CIT w brzmieniu od 1 stycznia 2021 roku. Przez nakłady inwestycyjne rozumieć należy faktycznie poniesione wydatki na nabywanie fabrycznie nowych środków trwałych lub ich wytwarzanie. W przypadku zgłoszonej do organów podatkowych znaczącej inwestycji, nakładami inwestycyjnymi może być również spłata wartości początkowej środków trwałych używanych na podstawie umowy leasingu finansowego.

Przepisy określają także minimalny poziom inwestycji w postaci:

1. 15% - nie mniej niż 20.000 zł – w okresie 2 kolejnych lat podatkowych opodatkowania ryczałtem, albo
2. 33% - nie mniej niż 50.000 zł – w okresie 4 lat podatkowych,

wobec wartości początkowej środków trwałych ustalonej na ostatni dzień roku podatkowego poprzedzającego odpowiednio okres opodatkowania ryczałtem, w odniesieniu do środków trwałych zaliczanych do grup 3-8 KŚT (zatem z wyłączeniem nieruchomości i obiektów inżynierii sklasyfikowanych w grupach 0-2). Z katalogu środków trwałych, których wartość początkowa służyć ma ustaleniu wartości inwestycji, wyłączone zostały samochody osobowe, środki transportu lotniczego, taboru pływającego oraz inne składniki majątku, które w ocenie ustawodawcy mają służyć głównie do użytku osobistego wspólników albo akcjonariuszy, lub członków ich rodzin.

W przypadku podatników, którzy nie mają potrzeby nabywania środków trwałych, warunek ponoszenia nakładów inwestycyjnych nie stosuje się, jeśli zwiększają w okresie odpowiednio 2 lub 4 lat wynagrodzenia lub liczbę zatrudnionych, z wyłączeniem jednak wspólników i akcjonariuszy, wobec okresu podlegania opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Przewidziano także ulgowe zasady ponoszenia nakładów inwestycyjnych dla podatników rozpoczynających działalność oraz spółek sklasyfikowanych jako mali podatnicy.

Spółki uprawnione do ryczałtu zobowiązane są utrzymywać zatrudnienie co najmniej 3 osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę, niebędących udziałowcami lub akcjonariuszami, przez okres co najmniej 300 dni w roku kalendarzowym, lub 82% dni roku podatkowego innego niż kalendarzowy. Alternatywnie, takie spółki powinny ponosić miesięcznie wydatki z tytułu zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych co najmniej 3 osób niebędących także udziałowcami lub akcjonariuszami, wobec których spółki działać będą jako płatnicy PIT i składek na ubezpieczenie społeczne, zaś suma wydatków na wynagrodzenie nie może być niższa niż trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw.

Również w przypadku warunku zatrudnienia przewidziano bardziej liberalne zasady dla spółek rozpoczynających działalność oraz małych podatników.  

Z ryczałtu nie mogą skorzystać podmioty, które stanowią przedsiębiorstwa finansowe w rozumieniu przepisów o niedostatecznej kapitalizacji, instytucje pożyczkowe, podatnicy osiągający dochody zwolnione z tytułu działalności strefowej.

Przepisy wyłączają również z grona uprawnionych do ryczałtu spółki kapitałowe w likwidacji oraz spółki kapitałowe w upadłości. Oznacza to również, że w przypadku spółek rozliczających ryczałt, otwarcie likwidacji lub upadłości spowoduje zmianę sposobu opodatkowania na zasady ogólne.

Wśród negatywnych przesłanek podmiotowych skorzystania z ryczałtu wymieniono również spółki utworzone:

a)       w wyniku połączenia lub podziału, albo

b)      przez podmioty, które wniosły aportem (w postaci wkładu niepieniężnego) składniki majątkowe uzyskane z tytułu powiadania udziałów lub akcji, w wyniku likwidacji innych podatników,

c)       przez podmioty, które w pierwszym roku działalności (utworzenia) podatnika wniosły aportem przedsiębiorstwo lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa o wartości przekraczającej równowartość 10.000 euro.

Wskazany powyżej tryb powstania podatnika nie dopuszcza stosowania ryczałtu w okresie 24 miesięcy od dnia utworzenia.

Podobnie uregulowano sytuację spółek, które podlegały podziałowi przez wydzielenie albo wniosły do innych podmiotów tytułem wkładów:

a)       uprzednio prowadzone przez siebie przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną cześć o wartości przekraczającej równowartość 10.000 euro,

b)      składniki majątkowe uzyskane z tytułu powiadania udziałów lub akcji, w wyniku likwidacji innych podatników,

w roku podatkowym wniesienia wkładu, dokonania podziału, w roku następnym, jednak nie krócej niż w okresie 24 miesięcy od dnia podziału lub wniesienia wkładu. 

Sposób ustalenia stanowiącego podstawę opodatkowania dochodu dla potrzeb ryczałtem opiera się na zysku netto określonym dla potrzeb rachunkowości. Znowelizowane przepisy ustawy o CIT jako przesłankę negatywną opodatkowania ryczałtem wskazują stosowanie w sprawozdawczości finansowej międzynarodowych standardów rachunkowości (MSR) przez emitentów giełdowych lub ubiegających się o dopuszczenie do obrotu na rynkach lub podmioty będące członkami grup kapitałowych, których jednostka dominująca w Europejskim Obszarze Gospodarczym. Oznacza to, że podstawa opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek kapitałowych może zostać ustalona wyłącznie w oparciu o polskiej przepisy o rachunkowości.

Możliwość opodatkowania ryczałtem uwarunkowana jest również złożeniem zawiadomienia do organów podatkowych. Zawiadomienie, według wzoru określonego rozporządzeniem, powinno zostać złożone do końca pierwszego miesiąca roku, pierwszego roku podatkowego, w którym podatnik korzystać będzie z opodatkowania ryczałtem. 

Podstawowy, dotychczas obowiązujący reżim opodatkowania CIT zakłada, że w oparciu o prawidłowo prowadzone księgi podatnicy dokonywać będą odpowiednio zwiększeń i zmniejszeń przychodów i kosztów uzyskania przychodów określonych w ustawie o CIT. Rezultatem takiego działania jest z kolei określona dla potrzeb podatkowych podstawa opodatkowania (dodatnia różnica między przychodami i kosztami), która może istotnie różnić się od wyniku finansowego. Rozbieżności między zasadami rachunkowości i ujęciem podatkowym zdarzeń są źródłem licznych wątpliwości praktycznych i doczekały się bogatego orzecznictwa.

Przedmiotem opodatkowania ryczałtem będzie dochód odpowiadający określonemu na podstawie przepisów o rachunkowości zyskowi netto, podzielonemu między wspólników, który zostanie przeznaczony do wypłaty (dywidenda), a został uprzednio wypracowany w okresie opodatkowania ryczałtem (zwany „dochodem z tytułu podzielonego zysku”), albo zysk netto przekazany na pokrycie strat sprzed okresu opodatkowania ryczałem (zwany „dochodem z tytułu zysku przeznaczonego na pokrycie strat”). Dotyczy to także zaliczek na poczet dywidendy.

Opodatkowaniu jako dochód podlegać będą również:

1. dochód z tytułu ukrytych zysków, czyli innych niż podzielony zysk świadczeń na rzecz udziałowców albo akcjonariuszy, lub podmiotów powiązanych z nimi lub z podatnikiem (z wyjątkiem niektórych transakcji),
2. wartość wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą (dochód z tytułu wydatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą),
3. w przypadku łączenia, podziałów, przekształceń lub wkładów w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części – nadwyżka wartości rynkowej przejmowanego majątku ponad ich wartość podatkową (dochód z tytułu zmiany wartości składników majątku),
4. w przypadku zakończenia opodatkowania ryczałtem – niepodzielony zysk netto z okresu, w którym podatnik korzystał z ryczałtu od dochodów spółek kapitałowych (dochód z tytułu zysku netto),
5. dochód z tytułu nieujawnionych operacji gospodarczych stanowiący wartość przychodów i kosztów, które wbrew obowiązkowi, nie zostały zarachowane i ujęte w kalkulacji zysku (straty) netto.

Przepisy przewidują również uwzględnienie w podstawie opodatkowania dochodów zagranicznych i podatku od takich dochodów zapłaconego za granicą, w zależności od wpływu na wynik finansowy netto w Polsce. 

Dla potrzeb opodatkowania ryczałtem przyjęte zostały dwie bazowe stawki CIT:

1. 15% - w przypadku małego podatnika oraz podatników, których średnioroczne przychody nie przekraczają progu maksymalnych przychodów małych podatników (obecnie 2.000.000 EUR),
2. 25% - dla pozostałych spółek, które będą kwalifikować się do opodatkowania ryczałtem i wybiorą tę metodę.

W przypadku dochodu z tytułu zysku netto, stawki mogą ulec obniżeniu o pięć punktów procentowych pod warunkiem zachowania określonych szczególnymi przepisami poziomów nakładów inwestycyjnych.

Z drugiej strony, w przypadku przekroczenia progu przychodów, przepisy przewidują zastosowanie samodzielnie przez podatnika opodatkowanego ryczałtem domiaru podatku w kolejnym roku podatkowym. Celem zastosowania domiaru konieczne będzie obliczenie podstawy opodatkowania domiaru według wzoru określonego przepisem art. 28q ust. 2 znowelizowanej ustawy o CIT. Od tak obliczonej podstawy opodatkowania należny domiar wynosić będzie 5%.

Dla poszczególnych rodzajów dochodów określono także odrębne terminy płatności podatku.

Na pochwałę zasługuje przy tym rozwiązanie dotyczące możliwości spłaty ryczałtu od dochodu z tytułu zysku netto oraz domiaru od niego w okresie do 3 lat, informując jedynie organy podatkowe o wyborze takiego rozwiązania, a także o kwotach i terminach spłaty.

Brak bieżącego opodatkowania nie oznacza braku bieżących obowiązków sprawozdawczych. Analogicznie, jak w przypadku opodatkowania CIT na zasadach ogólnych, konieczne będzie składanie rocznych deklaracji w terminie do końca trzeciego miesiąca po zakończeniu roku podatkowego.

Dodatkowo, do końca pierwszego miesiąca każdego roku podatkowego, udziałowcy i akcjonariusze – pod rygorem odpowiedzialności karno-skarbowej – będą zobowiązani informować spółki opodatkowane ryczałtem o swoich powiązaniach kapitałowych. Spod zakresu oświadczenia o powiązaniach wyłączone będą podmioty, z którymi podatnik (spółka) nie dokonuje, choćby pośrednio, żadnych transakcji.

Wspomniany obowiązek informacyjny dotyczyć też będzie zmian w powiązaniach, a na poinformowanie o nich podatnika udziałowcy lub akcjonariusze będą mieć zaledwie 14 dni. Należy mieć przy tym na uwadze, że uchybienie obowiązkowi poinformowania spółki spowoduje po stronie tej ostatniej obowiązek poinformowania organów podatkowych właściwych spółce i wspólnikowi lub akcjonariuszowi. 

Podatnicy, którzy zdecydują się na opodatkowanie ryczałtem powinni mieć także na uwadze czynności przygotowawcze określone przepisami nowego art. 7aa ustawy o CIT oraz szczególne uregulowania dotyczące odliczenia strat (i utraty prawa do ich rozliczenia) jeśli powstały przed rokiem podatkowym, w którym rozpoczęte zostanie opodatkowanie „estońskim CIT”.

Większość czynności przygotowawczych polega na ujawnieniu w wyniku podatkowym roku poprzedzającego opodatkowanie ryczałtem przychodów i kosztów podatkowych (innych niż wyłączone z przychodów podatkowych i podatkowych kosztów uzyskania przychodów), które zgodnie z przepisami o rachunkowości zostały już uprzednio uwzględnione w wyniku finansowym netto podatnika, ale nie były jednocześnie uwzględniane w podstawie opodatkowania CIT (na zasadach ogólnych).

Szczególnie dyskusyjnym rozwiązaniem jest przy tym obowiązek ustalenia dochodu z przekształcenia, dla podatników, którzy w pierwszym roku po przekształceniu zdecydują się skorzystać z ryczałtu od dochodów spółek kapitałowych. Problem dotyczyć będzie przede wszystkim tych spośród przekształconych podatników wybierających ryczałt, u których wartość rynkowa majątku będzie znacząco wyższa od jego wartości podatkowej, ponieważ to różnica między tymi wartościami (tj. nadwyżka wartości rynkowej nad podatkową) stanowić będzie dochód z przekształcenia. Korelacja między wejście w życie przepisów o „estońskim CIT” i przepisów nakazujących opodatkowanie CIT spółek komandytowych prowadzi do konkluzji, że celem ustawodawcy było raczej zniechęcenie wspólników obecnych spółek komandytowych do opodatkowania działalności tych spółek ryczałtem po przekształceniu.

W odniesieniu do strat za okres sprzed opodatkowania ryczałtem, znowelizowane przepisy stanowią, że takie straty będą mogły być odliczone od dochodu wstecznie w dwóch latach podatkowych poprzedzających wybór opodatkowania ryczałtem, o ile opodatkowanie ryczałtem trwać będzie co najmniej 4 lata podatkowe, zaś z rozpoczęciem opodatkowania według modelu estońskiego, podatnik straci prawo do dalszego odliczenia strat. Oznacza to, że na wykorzystanie strat z ubiegłych lat podatkowych, podatnicy dokonujący wyboru ryczałtu będą mieć dwa (poprzedzające) lata podatkowe, pod warunkiem, że wykazali za te lata podatkowe dochód podlegający opodatkowaniu. Pozostała wartość strat nie będzie mogła korzystać z odliczenia. Ponadto, w sytuacji, w której podatnik dokona wstecznego rozliczenia strat z lat ubiegłych przed opodatkowaniem ryczałtem, zaś okres opodatkowania ryczałtem będzie krótszy niż 4 pełne lata podatkowe, podatnik zostanie obciążony obowiązkiem skorygowania odliczenia strat i tym samym zapłatą zaległości podatkowej wraz z odsetkami. 

Przytoczone zasady opodatkowania ryczałtem od dochodów spółek kapitałowych zostały opisane ze sporą dozą uogólnień. Lektura nowych przepisów powoduje wrażenie, że polskie wydanie „estońskiego CIT” jest wbrew zamiarom dość skomplikowane, nawet na tle gąszczu już obowiązujących przepisów o ogólnych zasadach opodatkowania. Niewątpliwe, niwelowanie różnic między ujęciem rachunkowym i podatkowym zdarzeń gospodarczych, odraczania opodatkowania do czasu wypłaty zysku, ogólne premiowanie inwestycji bodźcami podatkowymi i zmniejszenie obowiązków sprawozdawczych to krok w dobrą stronę.

Jednocześnie, realizacja kierunku obranego przez Ministerstwo Finansów wydaje się bardzo zachowawcza, zaś miejscami może nawet sprawiać wrażenie ukierunkowanej na zniechęcenie do nowej formy opodatkowania (jakby obawa przed ewentualnymi nadużyciami wiodła prym nad intencją wsparcia małej i średniej przedsiębiorczości). Dotyczy to zarówno ścisłego ograniczenia kręgu podmiotów uprawnionych do ryczałtu skutkiem szeregu warunków szczególnych (w tym wyłączenia spod prawa do ryczałtu nowo opodatkowanych CIT spółek komandytowych, będących popularną formą działalności dla wspólników – osób fizycznych), ustalania dochodu z przekształcenia, ograniczenia odliczalności strat podatkowych z lat ubiegłych, jak i ograniczenia inwestycji do nabywania środków trwałych (zatem z wyłączeniem wartości niematerialnych i prawnych), czy wreszcie braku szczególnych zachęt dotyczących własności intelektualnej, pomimo wyłączenia prawa do stosowania ulgi IP-Box.

W świetle przepisów przejściowych, które w okresie 2021-2024 pozwalają na skrócenie opodatkowania ryczałtem, może klarować się wniosek, że obecna forma „estońskiego CIT” nie jest ostatnim słowem Ministerstwa Finansów i po okresie pierwszych lat funkcjonowania, w zależności od jego przyjęcia przez podatników, system czekać mogą zmiany.

Niezależnie od opisanych „wad wieku dziecięcego” ryczałtu (i tego, czy wady te zostaną z nami na dłużej), nowa metoda opodatkowania zasługuje na zainteresowanie, ponieważ z perspektywy inwestujących w swój rozwój spółek sektora MŚP, może okazać się dostatecznie korzystna i mniej obciążająca od opodatkowania na zasadach ogólnych. Z uwagi na konieczność podjęcia wymagających przygotowań przed wyborem ryczałtu, wspólnicy i spółki powinni dokonać indywidualnych analiz, czy nowa forma opodatkowania będzie wpisywać się w strategię rozwoju w okresie co najmniej 4 lata i czy finalnie, będzie dla nich bardziej korzystna niż opodatkowanie CIT na zasadach ogólnych z wykorzystaniem obecnych już zachęt, jak ulga B+R, IP-Box, czy zwolnienie dochodów z działalności strefowej.

Dariusz Wójtowicz, menedżer w zespole ds. CIT w KPMG w Polsce