W celu ustalenia podstawy obliczenia podatku przy opodatkowaniu dochodów na zasadach ogólnych, wszystkie dochody podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych podatnika podlegają kumulacji. Wysokość stawki podatku zależy od wysokości wyliczonej podstawy opodatkowania. Od tak obliczonego podatku odejmuje się kwotę zmniejszającą podatek. W sytuacji, w której dochody podatnika nie przekraczają kwoty 85 528 zł zastosowanie znajduje niższa stawka podatku dochodowego. Po obliczeniu należnego podatku zostaje on następnie pomniejszony o kwotę zmniejszającą podatek. Jeżeli dochody podatnika osiągną wysokość większą niż kwotę górnej granicy pierwszego progu podatkowego, podatek wynosi 15 181 zł 22 gr + 32% nadwyżki ponad 85 528 zł minus kwota zmniejszająca podatek.

W Polsce kwota zmniejszająca podatek ma charakter degresywny. Oznacza to, że wraz ze wzrostem dochodu wysokość kwoty zmniejszającej podatek maleje. Kwota zmniejszająca podatek jest zatem rozwiązaniem najkorzystniejszym dla podatników, które osiągają najniższe dochody. W zeznaniu za rok 2019 z uwagi na stosowanie 17,75 % stawki podatku dla dochodów objętych pierwszym progiem podatkowym, wysokość kwoty zmniejszającej podatek kształtuje się następująco:

Najwyższa kwota zmniejszająca podatek odpowiada wysokości kwoty wolnej i wynosi 8 000 zł.  Kwota zmniejszająca podatek dla podstawy opodatkowania nieprzekraczającej 8000 zł wynosi 1420 zł. Podatnicy, których podstawa opodatkowania nie przekroczy 8000 zł, nie będą więc zobowiązani do uiszczenia zobowiązania podatkowego. Nadal jednak będzie ciążył na nich obowiązek złożenia zeznania podatkowego do właściwego urzędu skarbowego.

Poza możliwością odliczenia kwoty zmniejszającej podatek istnieją także ogólne zasady, które uprawniają płatników do odliczenia kwoty wolnej od podatku przy obliczaniu miesięcznych zaliczek na podatek dochodowy. Zasady te znajdują zastosowanie jednak tylko w przypadku zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Od 1 października 2019 r., w sytuacji, gdy dochody podatnika nie przekroczą górnej granicy progu podatkowego kwotę wolną od podatku można odliczyć tylko do wysokości 525,12 zł rocznie, czyli 43,76 zł miesięcznie. Płatnik nie może stosować dotychczasowej kwoty zmniejszającej czyli 556,02 zł (czyli 46,34 zł miesięcznie). Gdy dochody podatnika przekroczą kwotę progu podatkowego brak jest możliwości pomniejszenia zaliczki miesięcznej o kwotę zmniejszającą podatek. W sytuacji, w której podatnikowi w trakcie roku odliczana byłaby kwota wolna, zobowiązany byłby on do uiszczenia powstałej niedopłaty w rocznym zeznaniu podatkowym.

W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, kwotę zmniejszającą podatek mają możliwość uwzględnić tylko przedsiębiorcy rozliczający się na zasadach ogólnych. Swojego zobowiązania wobec fiskusa nie mogą zmniejszyć więc osoby rozliczające się w oparciu o podatek liniowy, kartę podatkową czy ryczałt od przychodów. W przypadku, gdy osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę prowadzi również działalność gospodarczą, kwotę zmniejszającą podatek uwzględnia się tylko z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Podatnik powinien poinformować więc pracodawcę o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej, nie może bowiem zastosować odliczenia jednocześnie z dwóch tytułów. Podatnik zobowiązany jest do samodzielnego obliczenia wysokości zaliczki na podatek dochodowy i uiszczenia jej na konto właściwego urzędu skarbowego.

Podatnik prowadzący działalność gospodarczą zaczyna uiszczać zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych w momencie, w którym jego dochody od początku roku podatkowego przekroczą minimum podatkowe, czyli kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku. Zaliczkę za ten miesiąc ustala się według zasad ogólnych. Zaliczki za kolejne miesiące uiszcza się w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku a sumą zaliczek za miesiące poprzedzające. Zaliczki na podatek dochodowy z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej uiszcza się w terminie do 20. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Zaliczki kwartalne podatnicy wpłacają w terminie do 20. dnia każdego miesiąca następującego po kwartale, za który wpłacana jest zaliczka. Zaliczkę za ostatni miesiąc lub ostatni kwartał roku podatkowego podatnik wpłaca w terminie do 20 stycznia następnego roku podatkowego. 

Karolina Demska, konsultant w dziale doradztwa podatkowego w zespole ds. PIT w KPMG w Polsce