Problematyka właściwego rozliczenia ceny zakupu lub nabycia przedmiotu transakcji jest jednym z bardziej złożonych zagadnień, które wymaga bliskiej współpracy obu stron transakcji z perspektywy prawnej, finansowej oraz podatkowej. Dotykać może ona takich kwestii jak specyfika transakcji z uwagi na jej przedmiot, mechanizm jaki został przewidziany w zakresie rozliczenia ceny, momentu na jaki ustalana jest wartość danej transakcji czy też uzgodnionych korekt do ceny. 

W zakresie transakcji typu share deal element korekty ceny mający podatkowy wymiar może pojawić się już na etapie procesu due diligence. Po pierwsze kupujący przeprowadzając procedury związane z należytą starannością – tzn. przeprowadzając proces due diligence oraz identyfikując szereg ryzyk podatkowych może rozważyć, zabezpieczenie się przed nimi za pomocą mechanizmów odszkodowawczych (indemnities szerzej opisanych w artykule Klauzule gwarancyjne i odszkodowawcze w umowie nabycia udziałów) lub odroczenie płatności ceny i przelanie środków na rachunek zastrzeżony (escrow account) do momentu spełnienia się warunków pozwalających na zwolnienie tej części ceny, lub alternatywnie w postaci korekty ceny o wartość ryzyka. W tym ostatnim przypadku, istotną kwestią jest wycena ryzyka podatkowego, nie tylko ze względu na jego wartość, ale przede wszystkim mając na uwadze prawdopodobieństwo jego ziszczenia. Ten mechanizm jest oczywiście mniej korzystny dla sprzedającego, ponieważ z góry ulega obniżeniu cena sprzedaży, niemniej, sprzedający z góry eliminuje „ryzyko” przyszłych sporów i płatności w przypadku ziszczenia się klauzul odszkodowawczych. Forma zabezpieczenia ryzyk podatkowych jest różna w zależności od typu transakcji i stron w nią zaangażowanych, natomiast korekta ceny z góry zasadniczo występuje w przypadku, gdy stroną transakcji są fundusze inwestycyjne, private equity lub venture capital, których celem jest kompletne wyjście z inwestycji i jej zakończenie.

Kolejną istotną kwestią od strony podatkowej będzie ujęcie elementów, które w przyszłości wpłyną na wysokość zobowiązań podatkowych z uwagi na rozróżnienie księgowe od podatkowego (podatek odroczony) np. amortyzacja czy naliczone odsetki lub niezrealizowane różnice kursowe. Często kluczowym aspektem, są tzw. aktywa podatkowe do wykorzystania w przyszłości czego przykładem mogą być straty podatkowe w ramach konkretnego źródła, lub nierozliczone koszty odsetek w ramach limitu kosztów finansowania dłużnego. To czy i na ile takie elementy w przyszłości będą mogły być wykorzystane przez stronę kupującą również może determinować ujęcie ich jako elementu, który od strony podatkowej wpłynie na wycenę spółki.

W transakcjach share deal korekty ceny mogą być zależne również od momentu na jaki zostaje ustalona cena transakcji. Z tej perspektywy kluczowy jest mechanizm zawarty w umowie nabycia, który determinuje:

• czy wartość ustalana jest według stanu na konkretną datę z przeszłości (zastosowanie tzw. mechanizmu locked box)
• czy też przed podpisaniem umowy nabycia dokonywana jest kalkulacja ceny wstępnej w oparciu o prognozy wartości na planowaną datę transakcji, która następnie będzie weryfikowana na podstawie danych rzeczywistych (zastosowanie tzw. mechanizmu completion accounts).

Potencjalne korekty zarówno zmniejszające, jak i zwiększające cenę wstępną mogą pojawić się w przypadku drugiego mechanizmu. Właściwe ustalenie ostatecznej ceny w ramach mechanizmu completion accounts wymaga przeprowadzenia kalkulacji ostatecznej ceny przez jedną stronę transakcji i weryfikację danych przez drugą stronę transakcji od strony rachunkowej, jak i podatkowej (na podstawie procedur określonych w umowie nabycia udziałów/akcji). Od strony podatkowej poza ustaleniem właściwych sald zobowiązań w kalkulacji ceny ostatecznej, należy również zwrócić uwagę na skutki podatkowe, jakie może nieść za sobą taka korekta. Kluczowe wątpliwości dotyczą jej wpływu na podstawę opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) oraz momentu i sposobu rozpoznania jej dla celów CIT. W zakresie PCC, zgodnie z obowiązującą obecnie praktyką korekta nie powinna wpływać na podstawę opodatkowania, bowiem podstawę opodatkowania stanowi wartość rynkowa ustalona na dzień transakcji, a więc sprzed dnia dokonania korekty. Z kolei z perspektywy CIT, korekty takie zasadniczo powinny stanowić element wpływający na cenę udziałów lub akcji.

Od strony praktycznej problematyczną kwestią może być również realizacja danego ryzyka, które powodować będzie uruchomienie mechanizmu odszkodowań z umowy nabycia. Chodzi przede wszystkim o sytuację gdy po przeniesieniu własności udziałów lub akcji w spółce, kupujący będzie na podstawie umowy dochodzić odszkodowania np. w ramach zabezpieczonych umownie ryzyk oraz o kwestię, jak otrzymanie wypłaty takiego odszkodowania przez kupującego czy spółkę, w której zrealizowało się ryzyko podatkowe, powinno być ujęte dla celów podatkowych.

Zupełnie inną kategorią korekt do ceny sprzedaży/zakupu, są korekty wynikające z dodatkowych płatności za udziały lub akcje w zależności od spełnienia się w przyszłości uzgodnionych pomiędzy stronami warunków w umowie nabycia udziałów lub akcji. Po stronie kupującego powstaje wtedy dylemat co do ujęcia takich płatności dla celów podatku dochodowego oraz dla celów PCC. W obu przypadkach, sposób ujęcia będzie zależał od tytułu prawnego płatności, który będzie wynikać z umowy nabycia udziałów lub akcji. 

Z uwagi na kwestie związane z odpowiedzialnością nabywcy oraz brakiem możliwości przeniesienia atrybutów podatkowych np. w postaci strat, inaczej podejście do korekt do ceny kształtować się będzie w ramach transakcji typu asset deal/business deal. Same podatkowe korekty na etapie wyceny nie będą tak istotne jak przy transakcjach typu share deal. Natomiast mogą pojawić się na etapie rzeczywistego rozliczenia ceny za dany biznes, wskutek mechanizmów ujętych w umowie nabycia biznesu i obejmować elementy zależne od wyniku jaki dany biznes zrealizował w określonym czasie na przykład w ramach tzw. klauzuli earn-out.

W tym kontekście od strony podatkowej mogą pojawić się następujące wątpliwości: czy korekta taka może wpływać na wartość firmy (tzw. goodwill), a także w jaki sposób należy ją ująć dla celów podatku dochodowego od osób prawnych czy jako element ceny czy też jako koszt/przychód okresu, w którym została dokonana oraz czy może ona stanowić element ceny dla celów podatku VAT lub PCC. Tytuły prawne dla płatności określone w umowie pomiędzy stronami będą determinować sposób ujęcia i rozliczenia takich dodatkowych płatności. Zazwyczaj dodatkowe płatności są kształtowane tak, aby wynikały z odrębnych tytułów prawnych i nie wpływały już na dokonane rozliczenia. 

Ustrukturyzowanie transakcji w sposób spełniający oczekiwania oraz cele stron determinować będzie to, jakiego rodzaju korekty do ceny mogą wystąpić. Mając na uwadze, że materia ta w zdecydowanej większości realizowana jest w toku negocjacji oraz finalnie poprzez umowę nabycia, prawidłowa identyfikacja korekt do ceny zależeć będzie od właściwej weryfikacji kwestii rachunkowych, podatkowych oraz prawnych. Określona elastyczność w zakresie kształtowania takich korekt może powodować odmienne konsekwencji danej korekty w kontekście bieżących zobowiązań podatkowych. Stąd uwzględnienie już na etapie negocjacji umów nabycia udziałów lub akcji czy też aktywów/biznesu aspektów podatkowych jest kluczowe – nie jest to tylko aspekt typu „compliance” ale przede wszystkim finansowy. 

Katarzyna Nosal-Gorzeń, partner w dziale doradztwa podatkowego w zespole ds. fuzji i przejęć w KPMG w Polsce

Konrad Zawrotniak, supervisor w dziale doradztwa podatkowego w zespole ds. fuzji i przejęć w KPMG w Polsce