Nowe standardy, o których mowa, to:
+ MSSF 15 „Przychody z umów z klientami”,
+ MSSF 9 „Instrumenty finansowe”,
+ MSSF 16 „Leasingi” („nowe standardy”).
Pierwsze dwa z nich mają zastosowanie do okresów rozpoczynających się 1 stycznia 2018 r. lub później, natomiast MSSF 16 od 1 stycznia 2019 r. lub później. Swoje oczekiwania w stosunku do tych ujawnień przedstawił w październiku 2017 r. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów War-tościowych (European Securities and Markets Authority – „ESMA”), który wydał „Publiczne Stanowisko ESMA ws. europejskich wspólnych priorytetów nadzorczych w odniesieniu do sprawozdań finansowych za rok obrotowy 2017”, podkreślając wagę i znaczenie tych ujawnień w sprawozdaniach finansowych w jednostkach, dla których wdrożenie nowych standardów może oznaczać istotne zmiany.

ESMA –
PRZEGLĄD SPRAWOZDAŃ
W wyniku dokonania przeglądu rocznych sprawozdań finansowych za rok 2016 oraz śródrocznych za 2017 rok ESMA zauważa, że w większości przypadków ujawnienie wpływu zastosowania nowych standardów (lub zakresu tego wpływu) nie było wystarczające i często różniło się zakresem ujawnianych informacji, co mogło być zarówno przejawem braku przejrzystości procesu wdrożenia nowych standardów, jak i niskim stopniem precyzji czy pewności spółek w stosunku do prezentowa¬nych danych. Konsekwencją niespełnienia oczekiwań ESMA w stosunku do poprzednich rocznych i śródrocznych sprawozdań jest wywieranie jeszcze większego niż w przeszłości nacisku na jednostki, aby zawarły niezbędne informacje w rocznych sprawozdaniach finansowych za rok 2017 oraz na poszczególne kraje członkowskie w celu umocnienia przez nie nadzoru nad wrażaniem nowych standardów.

Podstawowe zasady ujawniania informacji z zakresu wpływu zastosowania nowych standardów
Obecnie większość spółek giełdowych ma już za sobą raportowania za okresy śródroczne za 2017 rok. Przed emitentami, którzy nie zastosowali się do zaleceń ESMA w stosunku do poprzednich spra¬wozdań zarówno rocznych, jak i śródrocznych, oraz którzy nie zdecydowali się na wcześniejsze zastosowanie nowych standardów, nadal stoi trudne oraz naglące zadanie przygotowania stosownych informacji w tym zakresie. Wymóg ten wynika z paragrafów 30 i 31 Międzynarodowego Standardu Rachunkowości („MSR”) 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów”, który mówi o obowiązku ujawnienia nie tylko samego faktu tego wpływu, ale także podania znanych lub wiarygodnie oszacowanych informacji potrzebnych do oceny możliwego wpływu zastosowania nowego standardu na sprawozdania finansowe jednostki za okres, w którym zostaną one zastosowane po raz pierwszy. Spółka powinna przede wszystkim okre¬ślić charakter przyszłych zmian zasad (polityki) rachunkowości w odniesieniu do nowych standardów, co wpłynie na rodzaj i zakres opisu tego wpływu w sprawozdaniu finansowym. Zatem, w związku ze zbliżającym się terminem obowiązywania tych standardów, oczekuje się stopniowo coraz bardziej specyficznych dla danej jednostki, przede wszystkim ilościowych, ale także jakościowych, ujawnień w zakresie wpływu MSSF 15 i MSSF 9 na przyszłe sprawozdania finansowe. „Furtka”, którą niektóre jednostki nagminnie wykorzystywały w ubiegłych okresach, zamieszczając w notach objaśniających do sprawozdań finansowych informację, że wpływ nowego standardu nie jest znany lub nie jest możliwe jego wiarygodne oszacowanie, jest definitywnie zamknięta dla tegorocznych sprawozdań. Dodatkowo w komunikacie UKNF z października 2017 r. „w sprawie zastosowania MSSF 9 «Instru¬menty finansowe» oraz MSSF 15 «Przychody z umów z klientami» i konieczności zapewnienia przez emitentów odpowiednich ujawnień z tym związanych” uznano za niewystarczające wszelkie szablo¬nowe oraz ogólne stwierdzenia dotyczące możliwego wpływu zastosowania ww. standardów. Przekazywana informacja powinna być specyficzna dla danej jednostki, a także nie powinna powodować zbędnego chaosu informacyjnego oraz ujmowania w sprawozdaniach obszernych opisów przepisanych wprost z nowych standardów. W poniższej tabeli wskazano i porównano kilka podstawowych zasad przy formułowaniu ujawnień:

PRAWIDŁOWE UJAWNIENIA 

1. Są specyficzne dla jednostki
2. Odzwierciedlają istniejący w spółce prawdziwy stan gotowości na wdrożenie nowych standardów
3. Zawierają niezagregowane informacje o charakterze ilościowym i jakościowym
4. Pozwalają użytkownikom sprawozdań finansowych na ocenę rzeczywistego wpływu nowych standardów
5. Pozwalają na pełne porównanie obowiązujących i zaplanowanych do wdrożenia nowych zasad rachunkowości

NIEPRAWIDŁOWE UJAWNIENIA 

1. Zawierają szablonowe i ogólne stwierdzenia
2. Stanowią kopię przepisów zawartych w nowych standardach
3. Zawierają ogólne opisy bez podania danych ilościowych i/lub dotyczą zagregowanych informacji
4. Nie dostarczają podstawowych informacji niezbędnych do oceny rzeczywistego wpływu nowych standardów
5. Nie zawierają pełnych informacji pozwalających na porównanie aktualnego stanu do efektu zaplanowanych do wdrożenia zmian w zasadach rachunkowości

Jakie są dobre praktyki w zakresie ujawnień dotyczących MSSF 15?

Zastosowanie po raz pierwszy MSSF 15 zastępującego dotychczasowy MSR 11 „Kontrakty budowlane”, MSR 18 „ Przychody” i związane z nimi interpretacje wymagają od spółek wdrożenia nowych zasad, co będzie skutkować niejednokrotnie istotną zmianą momentu rozpoznania i/lub wartości przychodu ze sprzedaży, a także koniecznością dokonania odmiennych i bardziej rozbudowanych niż dotychczas ujawnień w sprawozdaniach finansowych. Użytkownicy tych sprawozdań mają prawo poznać z wyprzedzeniem wpływ planowanych zmian na wyniki spółek. Dlatego tak ważne jest, aby jednostki, w tym w szczególności emitenci, poczyniły możliwie szybko efektywne przygotowania w zakresie ujawnienia spodziewanego wpływu w sprawozdaniach poprzedzających zastosowanie standardu po raz pierwszy. Przychody ze sprzedaży stanowią jedną z istotniejszych miar oceny skali prowadzonej działalności gospodarczej oraz poziomu korzyści materialnych wpływających lub należnych spółce. Ignorowanie ze strony emitentów obowiązku określenia ilościowego wpływu zastosowania MSSF 15 może w konsekwencji doprowadzić do niewłaściwego przygotowania ujawnień w sprawozdaniu finansowym.
Waga zagadnienia oraz potrzeba skoordynowania działań podejmowanych przez spółki z różnych krajów Unii Europejskiej („UE”) spowodowała, że wydano także „Publiczne Stanowisko ESMA ws. zagadnień do uwzględnienia przy implementacji MSSF 15”. Dokument ten zawiera m.in. wskazówki w zakresie informacji ujawnianych przez emitentów spodziewających się istotnego wpływu zastosowania tego standardu. Należy w takim przypadku ujawnić przede wszystkim informacje na temat istotnych zasad (polityki) rachunkowości, które będą zastosowane po raz pierwszy, takie jak np.:

+ zastosowane retrospektywnie z łącznym efektem pierwszego zastosowania niniejszego standardu jako korekty salda początkowego zysków zatrzymanych (lub odpowiednio innego składnika kapitału własnego) w rocznym okresie sprawozdawczym, w którym przypada dzień pierwszego zastosowania,

+ łączne korekty przychodów, 

+ zastosowane rozwiązania praktyczne dotyczące istnienia istotnego elementu finansowania lub dodatkowych kosztów doprowadzenia do zawarcia umowy.

Odbiorca sprawozdania powinien na podstawie ujawnień mieć możliwość zrozumienia również zakresu działania standardu (czy dotyczy zmodyfikowania wartości przychodów i/lub momentu rozpoznania przychodu) i najważniejszych przyczyn powodujących zmiany w ramach porównania aktualnie stosowanej przez spółkę polityki według MSR 11 i MSR 18 do zasad rachunkowości zaplanowanych do wdrożenia. Zdaniem ESMA, wejście w życie MSSF 15 implikuje konieczność nie tylko rozbudowy i ulepszenia ujawnianych w dotychczasowych sprawozdaniach informacji jakościowych, ale także ujawnienia danych ilościowych w postaci wiarygodnych szacunków wpływu zastosowania standardu w sprawozdaniu rocznym za rok obrotowy 2017.

Ciężar nowych ujawnień dotyczy przede wszystkim emitentów, których przychody są osiągane na podstawie długoterminowych umów z klientami lub umów zawierających liczne, a zarazem różne wbudowane warunki umowne. Do takich jednostek należą np. spółki telekomunikacyjne, z branży budowlanej (nieruchomości), lotnicze, z sektora obronnego i IT (oprogramowanie).

Jaki zakres informacji powinny ujawniać instytucje finansowe i spółki spoza sektora finansowego w zakresie wpływu nowego standardu MSSF 9?

Nowy standard MSSF 9, przyjęty przez UE w 2016 roku oraz w dużej mierze zastępujący MSR 39 „Instrumenty Finansowe: ujmowanie i wycena”, jest często niesłusznie ignorowany przez spółki spoza sektora finansowego. Również dla nich może jednak stanowić wyzwanie. Wprowadza on fundamentalne zmiany w zakresie zasad klasyfikacji i wyceny aktywów finansowych, nowy model wyznaczania oczekiwanych strat kredytowych w celu ustalania odpisów z tytułu utraty wartości oraz zmiany w rachunkowości zabezpieczeń, co dotyczy nie tylko instytucji finansowych. Rynek finansowy będzie zainteresowany ujawnieniami na temat wpływu nowego standardu w szczególności na instytucje kredytowe z uwagi na nową metodę klasyfikacji aktywów finansowych oraz model utraty wartości na podstawie oczekiwanych strat. Z drugiej strony jednostki te powinny być zainteresowane określeniem tego wpływu możliwie szybko, gdyż wprowadzenie nowych zasad będzie wymagało niejednokrotnie zmian w ich systemach IT oraz zarządzania ryzykiem. „Publiczne Stanowisko ESMA ws. zagadnień do uwzględnienia przy implementacji MSSF 9” wskazuje, że w przypadku instytucji finansowych zainteresowanie może budzić potencjalny wpływ zastosowania nowego standardu na wskaźniki ostrożnościowe oraz wystarczający poziom ujawnień szacunków i osądów kierownictwa (oraz ich podstaw) w związku z modelem ustalania odpisów z tytułu utraty wartości. Niemniej jednak nie można zapomnieć o tym, że użytkownicy sprawozdań finansowych pozostałych instytucji mogą również poszukiwać informacji na temat wpływu zastosowania MSSF 9. Dlatego ESMA wydała zale¬cenia w sprawie ujawnień dla wszystkich jednostek, które spodziewają się istotnego wpływu nowego standardu. Podobnie jak w przypadku MSSF 15 jednostki powinny ujawnić informacje nt. istotnych zasad (polityki) rachunkowości, które będą zastosowane po raz pierwszy, takie jak np.:

+ wybór utrzymania dotychczasowej polityki w zakresie rachunkowości zabez¬pieczeń zgodnie z MSR 39,
+ skorzystanie z możliwości wcześniejszego zastosowania wymogów dotyczących prezentacji zmian wartości godziwej wynikających z ryzyka kredytowego związanego z zobowiązaniami finansowymi, wyznaczonymi jako wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy w ramach opcji wartości godziwej lub opcji nieodwołalnego wyznaczenia instrumentów kapitałowych do wartości godziwej poprzez inne całkowite dochody.

Poniższe zestawienie zawiera podstawowe oczekiwania ESMA co do zakresu ujawnień dokonywanych szczególnie przez instytucje niefinansowe:

UJAWNIENIA DOTYCZĄCE EMITENTÓW SPOZA SEKTORA FINANSOWEGO

1. Ujawnienia wdrożenia MSSF 9 w sposób proporcjonalny do znaczenia instrumentów finansowych stosowanych w działalności gospodarczej.
2. Opisanie i określenie ilościowego wpływu najbardziej znaczących skutków wprowadzenia MSSF 9.
3. Ujawnienia dotyczące nowego modelu w odniesieniu do utraty wartości, który dotyczy wszystkich aktywów finansowych, w tym posiadanych „innych aktywów finansowych", takich jak inwestycje w obligacje korporacyjne, które nie są wyceniane według wartości godziwej przez wynik finansowy.
4. Ujawnienia na temat oceny wpływu wymogów dotyczących utraty wartości przez należności handlowe, w szczególności czy nastąpił znaczny wzrost ryzyka kredytowego.
5. Ujawnienia na temat wpływu zastosowania nowego modelu rachunkowości zabezpieczeń.

Użytkownik sprawozdania powinien na podstawie ujawnień mieć możliwość zrozumienia również natury wpływu i najważniejszych przyczyn powodujących zmiany w ramach porównania aktualnie stosowanej przez spółkę praktyki według MSR 39 do polityki zaplanowanej do wdrożenia wg MSSF 9.

Dlaczego ujawnienia dotyczące wpływu MSSF 16 mogą wymagać mniejszego nakładu pracy ze strony jednostki?

W stosunku do MSSF 16 sprawa wydaje się nie tylko trochę prostsza, ale jednocześnie bardziej odległa dla większości spółek z uwagi na późniejszy termin zastosowania tego standardu po raz pierwszy. Według MSSF 16, który został przyjęty przez UE w dniu 9 listopada 2017 r., dotychczasowy podział na leasing operacyjny i finansowy zaniknie już od 1 stycznia 2019 r., wprowadzając tym samym nową definicję leasingu oraz odmienny od dotychczasowego podział: na leasing i świadczenie usług. W związku z tym, że wszystkie umowy spełniające definicję leasingu będą ujmowane w aktywach i pasywach leasingobiorcy, w przywoływanych już stanowiskach na temat priorytetów, ESMA przypomina o wymogu ujawniania wysokiej jakości informacji zgodnie z paragrafem 35 jeszcze obowiązującego MSR 17 „Leasing” w zakresie przyszłych minimalnych opłat leasingowych z tytułu nieodwoływalnego leasingu operacyjnego w podziale na okresy, zasadniczego opisu warunków umów leasingowych oraz kwot opłat leasingowych ujętych w wyniku. Nie ulega wątpliwości, że informacja niesiona przez ujawnienia zgodne z wymogami MSR 17 może pomóc użytkownikom sprawozdań finansowych we wstępnej ocenie potencjalnego wpływu na przyszłe sprawozdania finansowe po zastosowaniu nowego standardu. Niemniej jednak nie zwalnia to spółek z obowiązku ujawnienia innych dodatkowych informacji jakościowych (np. szczególnych warunków umów) czy ilościowych, w tym m.in. oszacowania spodziewanego wpływu na przyszłe okresy.

Jakie działania należy podjąć w przypadku opóźnień we wdrożeniu nowych standardów?
Brak odpowiedniego zaplecza merytorycznego i szkoleniowego dla pracowników może powodować znaczące opóźnienia w przygotowaniach do wdrożenia nowych przepisów. W perspektywie szybko zbliżających się terminów pierwszego zastosowania standardów kierownictwo jednostek stosujących MSSF powinno czuć się zobligowane do niezwłocznej oraz niezbędnej do dalszego poprawnego funkcjonowania w spółce systemu sprawozdawczości finansowej oceny realnego etapu wdrożenia standardów. W efekcie tej analizy powinny zostać podjęte odpowiednie działania zmierzające do doprowadzania poziomu gotowości spółek na wdrożenie nowych standardów do pożądanego stanu. Biorąc pod uwagę bliski termin wdrożenia standardów oraz interpretując wymogi przekazywane w tym zakresie przez ESMA oraz KNF, spółki powinny być obecnie na zaawansowanym etapie implementacji ww. standardów w celu odpowiedniego ujawnienia informacji w sprawozdaniach finansowych za rok obrotowy 2017. 

Omawiane nowe standardy MSSF 15, 9 oraz 16 mają potencjalnie znaczący wpływ na wiele podmiotów w Polsce. Niemniej jednak możliwość zastosowania ich przez jednostki do okresów wcześniejszych, nadal budzi niepewność i wątpliwości wśród menedżerów pionu finansowo- -księgowego. Ma to także wpływ na nieprawidłowe postrzeganie wymogu ujawnień w sprawozdaniach finansowych na temat potencjalnego wpływu nowych standardów na przyszłe okresy sprawozdawcze.
 

ALICJA OPARA-KOZYSA
starszy menedżer w zespole wsparcia zawodowego w dziale audytu ogólnego w KPMG w Polsce
aopara@kpmg.pl

Posiada wieloletnie doświadczenie w badaniach i przeglądach jednostkowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych sporządzanych zgodnie m.in. z Ustawą o rachunkowości lub MSSF, a także innych usługach atestacyjnych i pokrewnych. Od września 2016 r. jest członkiem wyspecjalizowanego zespołu wsparcia zawodowego, którego głównym zadaniem jest wspieranie merytoryczne pozostałych działów KPMG, dostarczanie praktycznych rozwiązań i wytycznych oraz innych materiałów w celu rozwiązywania technicznych kwestii w obszarach sprawozdawczości finansowej, stosowanej metodyki przeprowadzania danej usługi, standardów rewizji finansowej, a także interpretacji związanych z tym przepisów krajowych i unijnych. W KPMG pracuje od 2005 r. Posiada uprawnienia biegłego rewidenta.