• dr Jacek Drosik, autor |
11 min

Polski ustawodawca w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy przyjął ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (tzw. specustawa). Poza specustawą należy też zwrócić także uwagę na przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 marca 2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (Dz. U. poz. 531).

Adresaci preferencji podatkowych

Polski ustawodawca przyjął ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (tzw. specustawa). Celem tej ustawy jest przede wszystkim zapewnienie doraźnej podstawy prawnej do legalnego pobytu obywatelom tego państwa, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechali, posiadając stosowne uprawnienie wjazdowe, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa przewiduje również preferencje podatkowe. Specustawa została opublikowana w dniu 12 marca 2022 r., przy czym nadano jej moc wsteczną od 24 lutego 2022 r.

Poza specustawą należy zwrócić także uwagę na przepisy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 marca 2022 r., zmieniającego rozporządzenie w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług oraz warunków stosowania stawek obniżonych (Dz. U. poz. 531).

Kogo dotyczą preferencje podatkowe wynikające ze specustawy?

Specustawa przewiduje preferencje podatkowe skierowane do obywateli Ukrainy, którzy w związku z konfliktem zbrojnym potrzebują pomocy, jak również do polskich podmiotów, którzy tej pomocy udzielają.

Jakie preferencje podatkowe dotyczą obywateli Ukrainy?

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy poprzez dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 52zh przewiduje zwolnienie od podatku dochodowego pomocy humanitarnej otrzymaną w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy w tym okresie przybyli z terytorium Ukrainy, na skutek toczących się na tym terytorium działań wojennych, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „pomocy humanitarnej”, z uzasadnienia specustawy wynika jednak, że „Pomocą humanitarną może być zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, tj. udostępnienie lokalu mieszkalnego, zapewnienie żywności. Pomocą taką może być w konkretnym przypadku sfinansowanie leczenia, czy też opłacenie nauki, czy kursów pozwalających na zmianę kwalifikacji zawodowych” (Druk nr 2069 Rządowy projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa – dostęp na dzień 17.03.2022 r.).

Jakie preferencje podatkowe nie dotyczą obywateli Ukrainy?

W projekcie specustawy zaproponowano również zwolnienie od podatku od spadków i darowizn, które obejmuje nabycie w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 30 czerwca 2022 r. rzeczy lub praw majątkowych tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy przez osoby fizyczne, które w tym okresie przybyły na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie. W toku prac nad ustawą zwolnienie to nie zostało przyjęte. Oznacza to w szczególności, że na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1043) opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Jakie preferencje podatkowe dotyczą udzielających pomocy?

Zdecydowanie więcej preferencji specustawa przewiduje dla podmiotów udzielających pomocy.

1. Koszty uzyskania przychodów.

Poprzez dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 52 zf oraz dodanie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych art. 38w postanowiono, że kosztem uzyskania przychodów zarówno u podatników podatku PIT, jak też podatników podatku CIT, są koszty wytworzenia lub cena nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy:

Organizacjom, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy;

  • Jednostkom samorządu terytorialnego;
  • Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych;
  • Podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego;

- o ile koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

W art. 52 zf ust. 2 ustawy o PIT i odpowiednio art. 38w ust. 2 ustawy o CIT wyjaśniono, że kosztem uzyskania przychodów są koszty poniesione z tytułu nieodpłatnego świadczenia, którego celem jest przeciwdziałanie skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, realizowanego w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na rzecz podmiotów wymienionych w ust. 1, o ile nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

2. Wyłączenie z przychodów wartości darowizn i świadczeń nieodpłatnych.

Poprzez dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 52 zf oraz dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych art. 38x wyłączono z przychodów wartości darowizn oraz nieodpłatnych świadczeń, o których mowa odpowiednio w art. 52zf ustawy o PIT i art. 38 ust. 1 ustawy o CIT, otrzymanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. przez podatników, o których mowa w art. 52zf ust. 1. W art. 52zf ust. 1 ustawy o PIT i art. 38w ust. 1 ustawy o CIT wymieniono darowizny przekazane w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy:

Organizacjom, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, lub równoważnym organizacjom określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego obowiązujących na terytorium Ukrainy;

  • Jednostkom samorządu terytorialnego;
  • Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych;
  • Podmiotom wykonującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego;

- o ile koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Warto w tym miejscu przypomnieć o obowiązujących już wcześniej zwolnieniach. Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT wolne od podatku są dochody podatników, z zastrzeżeniem ust. 1c, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele. Z mocy zaś ar.t 17 ust. 1 pkt 6c tej ustawy zwolniono z podatku dochodowego od osób prawnych dochody organizacji pożytku publicznego, o których mowa w przepisach o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – w części przeznaczonej na działalność statutową, z wyłączeniem działalności gospodarczej.

3. Zwolnienie z podatku dochodowego świadczenia pieniężnego przyznanego każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy.

Na podstawie art. 13 ust. 1 specustawy każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1, może być przyznane na jego wniosek, świadczenie pieniężne z tego tytułu nie dłużej niż za okres 60 dni. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 marca 2022 r. w sprawie maksymalnej wysokości świadczenia pieniężnego przysługującego z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz warunków przyznawania tego świadczenia i przedłużania jego wypłaty (Dz. U. poz. 605) wysokość świadczenia, o którym mowa w § 1, ustala się w kwocie 40 zł za osobę dziennie.

Poprzez dodanie do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 52zi oraz dodanie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 38z zwolniono z obydwu podatków dochodowych ww. świadczenie pieniężne.

Podatek VAT

Rozporządzeniem z dnia 3 marca 2022 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (Dz. U. poz. 531) Minister Finansów obniżył stawki podatku VAT dla dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy oraz świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy – na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Należy przypomnieć, że w świetle art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 685 z późn. zm. – dalej UVAT) przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się darowizny – jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych. Z mocy zaś art. 8 ust. 2 UVAT za odpłatne świadczenie usług uznaje się również:

  1. Użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych;
  2. Nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych[KP1] , członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

Otóż do rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 marca 2020 r. w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1696 z późn. zm.) dodano § 10bd ust. 1, zgodnie z którym do dnia 30 czerwca 2022 r. obniżoną do wysokości 0% stawkę podatku stosuje się do:

  1. Dostawy towarów, o której mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 ustawy;
  2. Świadczenia usług, o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy;

- na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Należy podkreślić, że w myśl § 10bd ust. 2 rozporządzenia obniżoną stawkę podatku, o której mowa w ust. 1, stosuje się wyłącznie do dostaw towarów lub świadczenia usług dokonywanych na rzecz:

  1. Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych;
  2. Podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej;
  3. Jednostek samorządu terytorialnego.

Z mocy § 10bd ust. 3 obniżoną stawkę podatku, o której mowa w ust. 1, stosuje się pod warunkiem zawarcia pisemnej umowy między podatnikiem dokonującym dostawy towarów lub świadczącym usługi, o których mowa w ust. 1, oraz podmiotem wskazanym w ust. 2, z której wynika, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.

Na podstawie § 10bd ust. 4 obniżona stawka podatku może być stosowana do dostawy towarów lub świadczenia usług, o których mowa w ust. 1, dokonanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 4 marca 2022 r.

Stosowanie zaś do § 10bd ust. 5 rozporządzenia w przypadku, o którym mowa w ust. 4, warunek, o którym mowa w ust. 3, uznaje się za spełniony również, gdy podatnik i podmiot, o którym mowa w ust. 2, potwierdzą na piśmie dokonanie dostawy towarów lub wykonanie usługi, o których mowa w ust. 1.

O czym jeszcze warto pamiętać?

Warto pamiętać, że na podstawie przepisów art. 26 ustawy o PIT oraz 18 ustawy o CIT podatnicy podatków dochodowych mogą odliczać od dochodu m.in. wartość darowizn przekazanych na cele określone w art. 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, organizacjom, o którym mowa w art. 3 ust. 2 i 3 tej ustawy, lub równoważnym organizacjom, określonym w przepisach regulujących działalność pożytku publicznego, obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych, realizującym te cele.

Należy pamiętać o warunkach odliczeń określonych w przepisach ustawy o PIT i CIT, w szczególności limitach odliczeń. Gdy chodzi o osoby fizyczne łączna kwota odliczeń nie może przekroczyć w roku podatkowym kwoty stanowiącej 6% dochodu, a w przypadku osób prawnych 10% (łącznie z pozostałymi wymienionymi w art. 26 ustawy o PIT oraz art. 18 ustawy o CIT odliczeniami); w obydwu przypadkach odliczeniu nie podlegają darowizny poniesione na rzecz:

  1. Osób fizycznych;
  2. Osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami.

  • Jacek Drosik

    dr Jacek Drosik

    autor, Tax Supervisor, Dział Doradztwa Podatkowego, Zespół zarządzania wiedzą w departamencie podatkowym

    Blog articles