Whistleblowing w kontekście prawa pracy Whistleblowing w kontekście prawa pracy Whistleblowing w kontekście prawa pracy

Na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zostały udostępnione założenia do projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projekt ustawy ma na celu wdrożenie tzw. dyrektywy o ochronie sygnalistów.

Dyrektywa o ochronie sygnalistów, tj. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii ma na celu stworzenie mechanizmów, które będą umożliwiały dokonanie zgłoszenia naruszenia prawa w sposób skuteczny, poufny, jak i bezpieczny. Tym samym Dyrektywa nakłada na przedsiębiorców wiele obowiązków w zakresie zapewnienia ochrony sygnalistom.

Sygnalistą, zgodnie z przepisami Dyrektywy, jest osoba która zgłasza za pomocą kanałów wewnętrznych lub zewnętrznych lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń uzyskane w kontekście związanym z wykonywaną przez nią pracą. Zakresem Dyrektywy objęte są zgłoszenia dotyczące:

  a)   naruszeń przepisów w następujących dziedzinach:

• zamówienia publiczne,
• usługi, produkty i rynki finansowe oraz zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwo produktów i ich zgodność z wymogami,
• bezpieczeństwo transportu,
• ochrona środowiska,
• ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe,
• bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie i dobrostan zwierząt,
• zdrowie publiczne,
• ochrona konsumentów,
• ochrona prywatności i danych osobowych oraz  bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych,

  b)   naruszeń mających wpływ na interesy finansowe UE, o których mowa w art. 325 TFUE i określone szczegółowo w stosownych środkach unijnych,

  c)   naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego, w tym naruszenia unijnych zasad konkurencji i pomocy państwa, jak również naruszenia dotyczące rynku wewnętrznego w odniesieniu do działań, które stanowią naruszenie przepisów o podatku od osób prawnych lub do praktyk mających na celu uzyskanie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem lub celem mających zastosowanie przepisów o podatku od osób prawnych.

Powyższy zakres określony jest w załączniku do Dyrektywy (część I), jednakże zgodnie z przepisami Dyrektywy, zakres ten może zostać rozszerzony na poziomie krajowym.

Zgodnie z przepisami Dyrektywy, Państwa członkowskie zobowiązane są do 17 grudnia 2021 roku wprowadzić przepisy dotyczące sygnalistów, które mają dotyczyć przedsiębiorstw (zarówno publicznych jak i prywatnych) zatrudniających co najmniej 250 pracowników. Przedsiębiorcy zatrudniający (w sektorze prywatnym) 50 do 249 pracowników będą miały obowiązek stosować przepisy dotyczące sygnalistów dopiero od 17 grudnia 2023 roku.

Na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów zostały udostępnione założenia do projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Projektowane przepisy mają wprowadzić kompleksowo regulacje Dyrektywy w zakresie przedstawionym powyżej.

Niniejsza publikacja będzie odnosić się jedynie do propozycji związanych z prawem pracy oraz nowych obowiązków, które zostaną nałożone na pracodawców.

Zgodnie z przekazanymi informacjami, przepisom ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, w zakresie obowiązku ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń, podlegać będą:

• podmioty sektora publicznego oraz
• podmioty sektora prywatnego zatrudniające co najmniej 50 pracowników.

W odniesieniu natomiast do podmiotów działających w sektorze finansowym (m.in. banki, fundusze inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, fundusze powiernicze, towarzystwa emerytalne, fundusze emerytalne, domy maklerskie, towarzystwa funduszy inwestycyjnych), będą one miały, zgodnie z zapowiedziami, obowiązek ustanowienia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń niezależnie od tego, czy należą do sektora publicznego, czy prywatnego oraz niezależnie od liczby zatrudnionych pracowników.

Obecnie nie zostały podane szczegółowe informacje dotyczące sposobu ustalenia liczby pracowników.

Dodatkowo, zgodnie z opublikowanymi informacjami, dla pozostałych podmiotów utworzenie wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń nie będzie obligatoryjne, ale podmioty te, w zależności od potrzeb, będę mogły utworzyć je dobrowolnie.

Pracodawca zobowiązany będzie do zapewnienia właściwej organizacji przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń, w tym zapewnienia ochrony poufności osoby dokonującej zgłoszenie. W tym celu konieczne będzie utworzenie odpowiednich wewnętrznych kanałów zgłoszenia naruszenia prawa.

Działalność systemu kanałów zgłoszeń i ochrony sygnalisty będzie oparta na wewnętrznej procedurze. Zgodnie z przekazanymi informacjami, wewnętrza procedura zgłaszania naruszeń i podejmowania działań następczych będzie miała charakter aktu wewnątrzzakładowego w rozumieniu art. 9 Kodeksu pracy.

Dodatkowo, projekt ustawy ma przewidywać iż wewnętrzna procedura będzie przedmiotem uzgodnień z zakładowymi organizacjami związkowymi albo przedmiotem konsultacji z przedstawicielami pracowników (jeśli u pracodawcy nie będą działały zakładowe organizacje związkowe). Obecnie nie zostały jednak jeszcze podane szczegółowe informacje dotyczące sposobu konsultacji pracodawcy z związkami zawodowymi lub przedstawicielami pracowników.

Wewnętrzna procedura będzie musiała zawierać minimalne elementy takie jak:

• wyszczególnienie komórek organizacyjnych lub osób przyjmujących zgłoszenia, podejmujących działania następcze i udzielających informacji zwrotnych,
• sposoby zgłaszania i potwierdzania przyjęcia zgłoszenia oraz
• terminy realizowanych czynności. 

Zgodnie z zapowiedziami, sygnalistami korzystającymi z ochrony gwarantowanej przepisami będą:

• osoby zatrudnione niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy (m.in. umowa o pracę, umowa cywilnoprawnej, kontrakt menadżerski, wolontariatu, stażu, praktyki) oraz osoby fizyczne współpracujące na zasadach B2B,
• osoby świadczące pracę na rzecz podmiotów, z którymi pracodawca utrzymuje relacje gospodarcze (tj. wykonawców, podwykonawców lub dostawców)
• oraz inne osoby zgłaszające informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą (jak np. akcjonariusze i wspólnicy, członkowie organów osoby prawnej, prokurenci itp.).

Zgodnie z założeniami do projektu ustawy, ochroną będą objęte również osoby dokonujące zgłoszenia, których stosunek pracy ustał lub dopiero ma zostać nawiązany, w przypadku gdy informacje na temat naruszenia uzyskano w trakcie procesu rekrutacji poprzedzającego zawarcie umowy.

Dodatkowo z ochrony korzystać będą także odpowiednio osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane ze zgłaszającym.

Zgodnie z przekazanymi informacjami, przepisy mają przewidywać rozwiązania chroniące pracownika (szeroko rozumianego) przed działaniem odwetowym ze strony pracodawcy z uwagi na dokonanie przez niego zgłoszenia naruszenia. Projekt ustawy ma m.in.:

• wyłączyć możliwość narażenia na jakikolwiek uszczerbek lub możliwość postawienia zarzutu z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego na zasadach określonych w ustawie,
• wprowadzić zakaz jakiegokolwiek niekorzystnego traktowania, w tym niekorzystnego traktowania w zatrudnieniu w stosunku do osób zgłaszających nieprawidłowość,
• wprowadzić zasadę, iż jednostronna czynność prawna obejmująca rozwiązanie stosunku prawnego (stosunku pracy, czy stosunku cywilnoprawnego) z powodu zgłoszenia będzie bezskuteczna, a co więcej zgłaszający ma mieć prawo dochodzenia odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Zwracamy uwagę, iż powyższe informacje są projektowanymi rozwiązaniami jakie mają znaleźć się w projekcie ustawy. Oznacza to, iż rozwiązania przyjęte w projekcie ustawy mogą różnić się od informacji przedstawionych powyżej. Będziemy na bieżąco informować Państwa o pracach związanych z niniejszym projektem ustawy.