Innovatie is de achilleshiel van de zorg

Download de publicatie | De gezondheidszorgsector | Op de hoogte blijven

Terwijl geen enkele partij in de zorg twijfelt aan de noodzaak van innoveren, blijven de initiatieven daartoe negen van de tien keer beperkt tot pilots. Voor grootschalige implementaties worden de financiële middelen vaak niet vrijgemaakt. Wij pleiten voor meer samenwerking voor impactvol innoveren. Met meer stimulans en regie hierop vanuit zorgverzekeraars is meer voor elkaar te krijgen.

Zorgbestuurders willen liever vandaag dan morgen de vernieuwingen doorvoeren die het zorgsysteem toekomstbestendig zullen maken. In de praktijk boekt men daar echter maar uiterst langzaam vooruitgang mee. Deze paradox is een van de belangrijkste conclusies uit de KPMG Healthcare CEO Future Pulse, een onderzoek onder 200 CEO's van zowel publieke als private zorginstellingen en zorgnetwerken wereldwijd. Een uitsplitsing van de resultaten leert dat Nederlandse zorgbestuurders nog iets meer worstelen met deze tegenstrijdigheid dan hun buitenlandse collega's. Terwijl wereldwijd 20 procent van de ondervraagden zegt hun organisatie te omschrijven als innovator, is dat voor de Nederlandse deelnemers 0 procent. Als vernieuwingen elders een succes blijken te zijn, kunnen wij hooguit volgen, zo geven Nederlandse zorgbestuurders aan. Maar vooroplopen, dat is niet aan de orde.

De decentrale manier waarop de Nederlandse zorg is georganiseerd is hier een van de oorzaken van. Het landschap is versnipperd en er is weinig regie vanuit de overheid. Dit maakt het lastig om vruchtbare samenwerkingsverbanden voor innovatie op te zetten. Zorginstellingen hebben individueel te weinig verdienvermogen om echt te kunnen investeren: als er al winst wordt geboekt – 2 of 3 procent – dan wordt die besteed aan eigen, kleine projecten. Krachtenbundeling, om zo samen een flinke investeringsportemonnee te vullen, wordt ook voorkomen door concurrentie tussen aanbieders en door een gebrekkige samenhang tussen zorgdomeinen.

In een grootschaliger zorgsysteem, zoals dat van Israël, of een overheidsgedreven systeem, zoals dat van het Verenigd Koninkrijk, wordt dit centraal opgelost met investeringsfondsen. In een puur marktgedreven systeem, zoals dat van de Verenigde Staten, hebben grote zorgketens genoeg schaal om grote investeringen in vernieuwing voor eigen rekening te nemen. In het Nederlandse systeem wordt wel geëxperimenteerd met innovaties, maar ontbreekt het zowel aan regie als aan schaal om bij eventueel succes van de experimenten de innovaties ook echt groot toe te passen.

Een steviger rol van zorgverzekeraars kan hier uitkomst bieden. Rond technologische experimenten bijvoorbeeld deinst men er vaak voor terug te investeren, omdat er drie of vier concurrerende technieken zijn. Welke daarvan zal de standaard worden? Zolang daar geen duidelijkheid over is, durven zorginstellingen het risico niet aan. Hun investeringsruimte is daarvoor te beperkt. Met meer regie van zorgverzekeraars kan dit type standaarden eerder worden vastgesteld. Dat geeft zorginstellingen meer zekerheid over het slagen van hun investeringsplannen.

Aan de andere kant hebben aanbieders een eigen verantwoordelijkheid om de genoemde obstakels voor samenwerking te overwinnen. Concurrentie en een gebrek aan samenhang tussen zorgdomeinen helpen zoals gezegd niet mee, maar dat wil niet zeggen dat ketenvorming of andere vormen van krachtenbundeling onmogelijk zijn.

Dat vergt wel een extra inspanning van het leiderschap binnen de zorg. Te vaak nog blijft de blik hangen bij de eigen organisatie en bij de gevestigde belangen; veel vaker zou de blik breder moeten zijn, over de geografische en zorginhoudelijke grenzen heen en echt vanuit (en liefst met) de patiënt georganiseerd. Risicoaversie binnen de zorg is niet alleen een financieel fenomeen. Ook de neiging om te blijven doen wat men altijd al deed, is een obstakel om te investeren in de broodnodige vernieuwing. Ook in dit opzicht is enerzijds samenwerking en anderzijds een strakkere regie het begin van een oplossing: in nieuwe vormen van samenwerking zullen namelijk nieuwe belangen ontstaan. Het grote voordeel is dat dit collectieve belangen zijn en dat heeft het Nederlandse zorgsysteem precies nodig: denken vanuit het collectieve belang. Immers, al polderend en afwachtend lijkt de huidige machinerie langzaamaan vast te lopen en dat verdient onze zorg niet.

Daarom: ruim baan voor impactvol innoveren. De ideeën samenbrengen en de wilskracht vinden om die ideeën tot een succes te maken. Dan moet het toch ook mogelijk zijn om samen de (financiële) basis te creëren op grond waarvan die innovaties een brede toepassing kunnen krijgen.