• Tom van der Heijden, Partner |
  • Bas Rietveld, Associate Partner |

‘Er is nu een groot momentum voor verandering’

Doordat we zowel geopolitiek, technologisch als sociocultureel in transitie zijn, is er een groot momentum voor verandering in de wereld. Ingrijpende klimaatmaatregelen zijn daardoor mogelijk. Dat zei Haroon Sheikh tijdens de NextGen-bijeenkomst van Dutch Transformation Forum en KPMG op 14 april bij Shell in Den Haag.

Haroon Sheikh, bijzonder hoogleraar Strategic Governance of Global Technologies aan de VU, vertelde de groep aankomende leiders in het Shell-auditorium dat het ook hem soms zwaar valt greep te krijgen op de snelle en ingrijpende veranderingen in de wereld. Daarom ontwikkelde hij een kader dat meer structuur aan bracht. Kern ervan zijn drie ‘panelen van verandering’. Deze drie hebben betrekking op hegemonie (geopolitiek), technologie en socio-culturele ontwikkelingen. Transities op die terreinen gebeuren niet met dezelfde regelmaat, maar we zitten nu op een zeldzaam moment in de geschiedenis dat ze samenvallen.

De mondiale machtsverhoudingen zijn momenteel mede door de oorlog in Oekraïne flink aan het schuiven. Op technologisch gebied is kunstmatige intelligentie in hoog tempo dominant geworden. En na generatie X, die vooral voorspoed meemaakte, groeide de millennials en Gen Z op in een zorgwekkender decor. ‘Die maakte mee dat de tv de klas werd ingerold om de aanval op de Twin Towers te tonen. Nu worden ze geconfronteerd met de Corona-crisis en de oorlog in Oekraïne.’ 

Grootmachten op ramkoers

Haroon schetste de snelle opkomst van China. ‘In 1990 was de Chinese economie net zo groot als de Nederlandse.’ De toen zo bescheiden nieuwkomer op het wereldtoneel is nu een assertieve grootmacht geworden, die nieuwe Zijderoutes uitrolt en zich qua kunstmatige intelligentie al bijna kan meten met de VS. De geschiedenis leert, aldus Haroon, dat opkomende grootmachten vaak op ramkoers met hun voorgangers komen te liggen. Doorgaans mondt dat uit in oorlog, volgens de Thucydides Trap van politieke wetenschapper Graham T. Allisson. Het is daarom dat de VS hun Atlantische oriëntatie hebben verruild voor een Pacific-oriëntatie en op India als bondgenoot azen.

Wie geen wereldmacht kan zijn, probeert regionale invloed te verwerven. Haroon noemde Turkije en Rusland hiervan de duidelijkste voorbeelden. Zij richten zich op respectievelijk de Euraziatische regio en de neo-Ottomaanse invloedssfeer. Over Rusland zei Haroon: ‘We zien slecht hoe het Kremlin de wereld beziet. Poetin is al een tijd bezig het oude Russische rijk in ere te herstellen. Maar wij kijken nog door een 1990-bril naar Rusland, toen het land verzwakt was door de val van de Muur.’

Positief bijeffect van de oorlog is wel dat Europa wakker is geschud en de rijen heeft gesloten. ‘Het is echt een revolutie dat de EU nu een gedeeld buitenlands beleid heeft.’

De grootste dreiging voor onze democratie komt in Haroons ogen niet uit Rusland maar van binnenuit. ‘Dat zijn de sociale spanningen, de polarisatie en de vormen van uitsluiting die we de laatste jaren in eigen land hebben gecreëerd.’ 

Energietransitie als carpe-diem

Moderator Aniek Moonen, voorzitter Jonge Klimaatbeweging en Masterstudent, Global Business & Sustainability aan RSM, die middag in de rol van ‘constructieve klimaatactivist’, vroeg Haroon om een tip voor de jonge leiders in de zaal. ‘Aandacht besteden aan de grote kaders’, luidde zijn reactie. ‘Vroeger was dat een hobby, nu kan niemand er omheen. En: organiseer tegenspraak. Bekijk jezelf en Nederland in het grotere geheel. We zijn te lang te veel op ons zelf gefocust geweest.’

Op de vraag van co-moderator Frank Hartmann, hoogleraar aan de Radboud Universiteit, naar de rol van overheid en bedrijfsleven, zei Haroon dat alles in de huidige crisis in beweging is. De overheid pakt regie terug en bedrijven reageren proactief door wat zich afspeelt in de maatschappij, door zich bijvoorbeeld nu snel en massaal terug te trekken uit Rusland.

Huibert Vigeveno, Lid Raad van Bestuur, Downstream Director van Shell, vertelde over de transitie van zijn bedrijf. De energietransitie als carpe-diem. Dat redeneert nu veel meer vanuit de behoefte van de klant in plaats van vanuit het product. Klanten hebben allemaal de ambitie om naar netto-nul toe te werken, maar weten soms nog niet hoe. Daar liggen dus enorme kansen. Ook kijkt Shell specifieker naar sectoren, hoe daar de CO2-uitstoot kan worden teruggebracht, bijvoorbeeld bij het wegtransport. Verduurzamen gaat in etappes, hield hij de zaal voor. Stap één is duurzamere smeerolie. ‘Dat scheelt 3 à 4 procent.’ Op de middellange termijn is biodiesel het antwoord, op de lange termijn waarschijnlijk waterstof. Dan moet er wel een goede infrastructuur zijn. ‘Want een trucker gaat niet 200 kilometer omrijden voor een waterstofstation.’ Daarnaast stuurt het concern meer op voorspelbare resultaten. Maar net zo belangrijk is het dat mensen centraal komen te staan. ‘Als je buren trots zijn op waar je werkt, dan ben je op de goede weg.’ Behalve mensgerichter is Shell ook maatschappij-gerichter geworden. ‘De energietransitie kan alleen samen met de samenleving worden aangepakt’, zei hij, ‘want daar weet je als bedrijf niet in je eentje het antwoord op. Samen met de overheid en met de stakeholders uit de nabije omgeving.’ Voor NextGen zag hij daarbij een cruciale rol weggelegd. ‘Besef je dat je als leider enorme impact kunt hebben. Het is jouw tijd. In de komende decennia kun jij het verschil maken.’ Belangrijk is dat je als leider impact hebt door wie je bent en niet per se wat je weet. ‘Geef anderen vertrouwen.’ 

Key take-aways

‘We zitten op een  zeldzaam moment in de geschiedenis dat geopolitieke, technologische en socioculturele transities  samenvallen’

‘Opkomende grootmachten, zoals nu China, komen vaak op ramkoers met hun voorgangers te liggen. Wie geen wereldmacht kan zijn, zoals Rusland en Turkije, probeert regionale invloed te verwerven’

‘We kijken nog door een 1990-bril naar Rusland, toen het land verzwakt was door de val van de Muur’

‘De grootste dreiging voor onze democratie komt niet uit Rusland maar van de sociale spanningen die we zelf hebben gecreëerd’

‘We moeten Nederland weer in het grotere geheel bekijken, we zijn te lang te veel op ons zelf gefocust geweest’

‘Energietransitie als carpe diem. Als kans voor de maatschappij en de business samen. Denk daarbij van de maatschappij en de klant terug.’

‘Leiderschap gaat over het geven van vertrouwen, niet het overbrengen van technische kennis.’

‘NextGen: It’s your time now. Nu kun je het verschil maken. De komende decennia kun jij een enorme impact hebben’