Brexit: een update met betrekking tot sociale zekerheid Brexit: een update met betrekking tot sociale zekerheid
Op de valreep, voor het einde van de transitieperiode, hebben de Europese Unie en de Britten op 24 december 2020 een 'trade and cooperation agreement' gesloten (hierna: de deal). Op 1 januari 2021 is de deal voorlopig in werking getreden en inmiddels zijn de eerste boterhammen met ham geconfisqueerd, en zijn de eerste Britten die geen dwingende reden hadden om via Nederland te reizen op Schiphol teruggestuurd door de douane. Al had het laatste waarschijnlijk meer van doen met de COVID-19-beperkingen. Feit is, de Brexit is 'done'.
De laatste Brexit-update is alweer enige tijd geleden. In deze nieuwe blog ga ik in op de impact van de deal op het gebied van sociale zekerheid, waarbij ik mij beperk tot een aantal in het oog springende bevindingen.
De deal
Ten eerste dient opgemerkt te worden dat de deal per 1 januari 2021 voorlopig in werking is getreden. Dit houdt in dat de overeenkomst nog altijd in het ratificatieproces zit. Het Verenigd Koninkrijk en de EU-lidstaten dienen de deal te ratificeren, waarna het Europees Parlement zijn goedkeuring dient te geven. Als laatste stap dient de Europese Raad de deal aan te nemen. Al met al is er nog een weg te gaan.
Eveneens is het goed om te beseffen dat de deal gesloten is met het doel de negatieve effecten van een Brexit zo veel mogelijk te beperken. Een mitigerende insteek in plaats van een intensiverende insteek. Een voor de praktijk relevant voorbeeld hiervan bespreek ik in deze blog.
Ten derde, de overeenkomst is gesloten tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese lidstaten. De deal geldt dus niet in relatie tot de Europese Economische Ruimte (Noorwegen, IJsland en Liechtenstein) en Zwitserland. Met betrekking tot bijvoorbeeld sociale zekerheid, geldt voor deze landen dat wordt teruggevallen op nationale wetgeving en eventueel van toepassing zijnde bilaterale socialezekerheidsverdragen.
Als laatste, de deal kent op het gebied van sociale zekerheid (nog) niet op alle onderdelen een toelichting of deze is zeer beperkt. Met andere woorden, een uitleg over het doel en de strekking van de artikelen ontbreekt. Op basis van de integrale Engelse tekst dient de praktijk termen te interpreteren – welke niet altijd evident zijn – en een positie in te nemen.
Coördinatie sociale zekerheid: aandachtspunten
Het gaat voor nu te ver om het gehele 'Protocol on social security coordination' te bespreken, maar van belang is dat de reikwijdte van de deal voor sociale zekerheid beperkter is dan onder EU Verordening 883/2004. Dit kan een nadelige impact hebben op de socialezekerheidspositie van medewerkers, afhankelijk van hun persoonlijke situatie.
Overgangsrecht bestaande gevallen: situatie verandert
Op basis van de afspraken gemaakt in het terugtrekkingsakkoord, wil ik graag herhalen dat wanneer medewerkers gebruik hebben gemaakt van hun recht op vrij verkeer voor 31 december 2020, EU Verordening 883/2004 geheel of gedeeltelijk van toepassing blijft. In ieder geval voor zover de situatie niet verandert. Indien A1-verklaringen zijn afgegeven met een einddatum na 31 december 2020, dan blijven deze gelden.
Echter, zodra een bestaande situatie wordt onderbroken, komt het overgangsrecht te vervallen. In een dergelijk geval dient de socialezekerheidspositie opnieuw bepaald te worden op basis van de deal. Maar wanneer is sprake van een onderbreking van een bestaande situatie? Indien bijvoorbeeld een bestaande uitzending van 24 maanden wordt verlengd met 12 maanden? En mocht dan onverhoopt het overgangsrecht niet meer van toepassing zijn, dan is het onduidelijk of op basis van de deal de medewerker alsnog 12 maanden sociaal verzekerd kan blijven in het land van herkomst of terugvalt op de lokale wet- en regelgeving.
Reikwijdte: 'family benefits' / 'health care'
'Family benefits'
Zoals hierboven al aangegeven, is de reikwijdte van de deal beperkter dan onder EU Verordening 883/2004. Zo vallen 'family benefits' niet onder de deal. In de bijlagen bij de deal heeft Nederland hier geen voorbehoud gemaakt. Dit betekent dat bijvoorbeeld de Nederlandse kinderbijslag niet onder de deal valt. Een gevolg kan zijn dat een medewerker geen recht meer heeft op kinderbijslag.
'Health care'
Tevens is het onduidelijk of de Zorgverzekeringswet onder de reikwijdte valt. In de deal wordt gesproken over 'sickness benefits' en is expliciet aangeven dat het protocol geen betrekking heeft op 'social and medical assistance'. In de bijlage heeft Nederland wel aangegeven dat wanneer een medewerker recht heeft op 'sickness benefits' die voortvloeien uit onze Zorgverzekeringswet, er sprake moet zijn van Nederlandse verzekeringsplicht onder de Zorgverzekeringswet.
Valt de Wet langdurige zorg onder 'sickness benefits', waardoor de Zorgverzekeringswet wellicht alsnog wordt meegezogen onder de reikwijdte van de deal? Zoals hierboven al aangegeven, een toelichting in dezen ontbreekt. De vraag of de Zorgverzekeringswet onder de reikwijdte valt, is voor de Nederlandse autoriteiten ook niet geheel duidelijk. Zij beraden zich momenteel op een standpunt.
Op basis van de huidige stand van zaken zijn de medewerker en zijn familie voor gezondheidszorg in principe verzekerd in de woonstaat, ook al is de medewerker verplicht sociaal verzekerd in de werkstaat. Praktisch kan dit betekenen dat wanneer een inwoner van Nederland werkt voor een werkgever in het VK en op basis van de deal in het VK sociaal verzekerd is, de VK-werkgever zich in Nederland dient te registreren voor alleen de afdracht van de (inkomensafhankelijke) werkgeversbijdrage Zorgverzekeringswet. Al met al zeer omslachtig.