Η διαδοχή και η αυτοβελτίωση στις οικογενειακές επιχειρήσεις

Διαδοχή & αυτοβελτίωση στις οικογενειακές επιχειρήσεις

Συνέντευξη του Βαγγέλη Αποστολάκη, Deputy Senior Partner, KPMG στη Ναυτεμπορική

1000
Picture of Vangelis Apostolakis

Deputy Senior Partner

KPMG στην Ελλάδα

Email

Ποια είναι η αγορά των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα; Είναι πράγματι 8 στις 10; Ποια είναι η συνεισφορά τους στην οικονομία;

Όταν μιλάμε για οικογενειακές επιχειρήσεις το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό είναι η επιχείρηση του μπαμπά και της μαμάς, μπορεί να δουλεύουν και τα παιδιά αν είναι σε ηλικία κατάλληλη, ίσως με μερικούς υπαλλήλους. Οι λεγόμενες «papa & mama» επιχειρήσεις. Αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Διεθνώς υπάρχουν πολλοί ορισμοί, και για να είμαστε όλοι στο ίδιο μήκος κύματος ας δεχθούμε ότι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι οι επιχειρήσεις που ανήκουν ή ελέγχονται από μία ή περισσότερες οικογένειες και που μέλη της οικογένειας εργάζονται και διοικούν την επιχείρηση ή συμμετέχουν στο ΔΣ. Με αυτό τον απλό ορισμό, στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, κάποιες εισηγμένες, είναι οικογενειακές επιχειρήσεις. Αν και στην Ελλάδα δεν έχει μετρηθεί ακριβώς, θα τολμούσα να πω ότι το 8 στις 10, είναι το ελάχιστο. Ενδεχομένως το 9 στις 10 να είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα. Συνεπώς, οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι ο αιμοδότης και ο εργοδότης της Ελληνικής οικονομίας και τους αξίζει προσοχή και φροντίδα.


Σε ποιους κλάδους της οικονομίας ηγούνται κατά βάση οικογενειακές επιχειρήσεις και τι εκτιμάτε ότι θα αλλάξει σε αυτό το χάρτη με την 4η βιομηχανική επανάσταση που διαφοροποιεί το παραγωγικό μοντέλο;

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι παρούσες σε όλους τους κλάδους. Σε κάποιος κλάδους κυριαρχούν: ναυτιλία, τουρισμός, εστίαση, εμπόριο, υπηρεσίες υγείας. Σε κάποιες άλλες λιγότερο: τράπεζες (πρόσφατα), ασφαλιστικές, τηλεπικοινωνίες. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία και η ψηφιακή εποχή ενδεχομένως να επηρεάσουν τις μικρότερες οικογενειακές επιχειρήσεις, αν αυτές δεν πραγματοποιήσουν τις επενδύσεις και «αλλαγές ταχύτητας» που απαιτεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η ανάγκη διεθνοποίησης. Στις μεγαλύτερες όμως επιχειρήσεις, θεωρώ ότι δεν πρέπει να βλέπουμε τον οικογενειακό χαρακτήρα ως τροχοπέδη στην καινοτομία: αντίθετα, υπάρχουν έρευνες που καταδεικνύουν ότι το επιχειρηματικό πνεύμα και η ανάγκη δημιουργίας αξίας για την επόμενη γενιά ευνοούν την επένδυση στην καινοτομία. Μην παραβλέπουμε ότι από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις παγκοσμίως πάρα πολλές είναι οικογενειακές, όπως: Wallmart, BMW, L’Oreal, Samsung, Ford, Ikea, Inditex. Αλλά και την Ελλάδα όπως: Τιτάν, Βιοχάλκο, Σκλαβενίτης, Μετρό, Παπαδοπούλου, Κρι Κρι. Αυτές και πολλές άλλες εταιρίες με ιστορία, όραμα, αξίες και αντοχή στον χρόνο.


Μιλάτε ακόμη για ανθεκτικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων; Ή μήπως οι αλλαγές που δρομολογούνται στο οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον σε συνδυασμό με έναν βαθμό αβεβαιότητας που προσθέτει το διεθνές σκηνικό αναδύουν τον κίνδυνο υποβάθμισης της «ανθεκτικότητας» ως «κεκτημένου» για αυτή την αγορά;

Η ανθεκτικότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων αποδεικνύεται ως ένας «ανθεκτικός» δείκτης. Σε όλες τις μελέτες διαχρονικά επιβεβαιώνεται αυτή η παρατήρηση, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης και αβεβαιότητας. Οι κύριοι λόγοι είναι οι αξίες της οικογένειας και πως επηρεάζουν τις αξίες της επιχείρησης, ο μακροπρόθεσμος ορίζοντας και η δέσμευση των μελών της οικογένειας σε ένα πλάνο που επιθυμεί να διασφαλίσει την παρουσία της οικογένειας στην επιχείρηση από γενιά σε γενιά και η χρηματοδότηση των αναγκών της επιχείρησης από πόρους της οικογένειας σε σημαντικό βαθμό.


Κατά τη γνώμη σας στο τρέχον περιβάλλον αυτό το «κεκτημένο» μήπως διασφαλίζεται καλύτερα μέσα από συμμαχίες/εξαγορές ή άλλα μοντέλα;

Αρκετές οικογενειακές επιχειρήσεις περνούν από την έννοια της «οικογενειακής επιχείρησης», δηλαδή ότι η οικογένεια είναι αφοσιωμένη σε μία επιχείρηση με επιτυχημένη συγκεκριμένη, «μονοθεματική» δραστηριότητα στο μοντέλο ή φάση της «επιχειρηματικής οικογένειας». Δηλαδή σε μια οικογένεια που γνωρίζει να επιχειρεί, να αναπτύσσεται σε πολλούς και ποικίλους τομείς να διαφοροποιείται και μερικές φορές να καταλήγει σε άλλον χώρο, αντικείμενο ή κλάδο από αυτόν που ξεκίνησε, σε αυτό το ταξίδι στρατηγικές συμμαχίες, εξαγορές και συγχωνεύσεις είναι συχνό φαινόμενο.


Η διαδοχή, η διακυβέρνηση, η διαχείριση της περιουσίας έχουν επισημανθεί από εμπειρογνώμονες και επιχειρηματικούς συμβούλους ως οι μεγαλύτερες προκλήσεις για τις οικογενειακές επιχειρήσεις σήμερα. Ποιες είναι τελικά αυτές οι προκλήσεις και πώς τις ιεραρχείτε με βάση τη σπουδαιότητά τους για μακροπρόθεσμη απόδοση και βιωσιμότητα;

H έννοια της οικογένειας που επιχειρεί απαντάται στα βάθη των αιώνων, παράδειγμα από τις αρχαιότερες οικογενειακές επιχειρήσεις ακόμα «εν ζωή» είναι η Hoshi Ryokan στην Ιαπωνία που είναι στην 46η γενιά! Όμως μόλις τις τελευταίες δεκαετίες οι προκλήσεις των οικογενειακών επιχειρήσεων μελετώνται συστηματικά. Το έναυσμα είναι μελέτες και παρατηρήσεις ως προς το τι επηρεάζει την βιωσιμότητα και την μακροζωία των επιχειρήσεων αυτών και σε τι διαφέρουν από τις μη οικογενειακές. Η σημαντική ιδιαιτερότητα σε μια οικογενειακή επιχείρηση είναι η είσοδος της παραμέτρου «οικογένεια» στο οικοσύστημα λειτουργίας των επιχειρήσεων που αποτελείται από την ιδιοκτησία και την διοίκηση. Ο παράγοντας «οικογένεια» προσθέτει πολυπλοκότητα λόγω των συναισθηματικών βαρών και των διαφορετικών ρόλων που μπορεί να έχει ένα μέλος της οικογένειας. Για παράδειγμα, ο πιο σύνθετος ρόλος που μπορεί να έχει ένα μέλος της οικογένειας είναι, να είναι μέτοχος (ιδιοκτησία) να εργάζεται και να είναι στη διοίκηση της επιχείρησης. Οι προκλήσεις εξ αυτής της αυξημένης πολυπλοκότητας είναι πολλές, ενδεικτικά: η διαδοχή, ο νεποτισμός, η απροθυμία μεταβίβασης ιδιοκτησίας, η αποστασιοποίηση επόμενης γενιάς, η προετοιμασία της επόμενης γενιάς, η απόκλιση απόψεων, οι οικογενειακές συγκρούσεις και οι συγκρούσεις γενεών, η εργασία και η αμοιβή μελών της οικογένειας, ο χειρισμός εξ’ αγχιστείας συγγενών κλπ. Αυτά όμως που φαίνεται να απασχολούν περισσότερο τις οικογενειακές επιχειρήσεις, αυτή την περίοδο είναι η διαδοχή, η διακυβέρνηση, αλλά και η ανάπτυξη (και εκτός συνόρων), η καινοτομία, και η πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Αυτές οι περιοχές επιβεβαιώνονται και από το 8ο Ευρωπαϊκό Βαρόμετρο οικογενειακών επιχειρήσεων που διενεργεί η KPMG με το Family Business Network, και στο οποίο συμμετέχουν και αρκετές Ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, τα αποτελέσματα του οποίου θα ανακοινωθούν τον Νοέμβριο. Μπορώ όμως να σας πω, ως ένα άτυπο pre-release, ότι το 35% των επιχειρήσεων που απάντησαν βρίσκονται σε διαδικασία μετάβασης είτε της ιδιοκτησίας είτε της διοίκησης στην επόμενη γενιά, επίσης 1 στις 5 θεωρούν κρίσιμο για την ευημερία και την αρμονία το να υπάρχουν διαδικασίες για την διαδοχή, την διακυβέρνησης και την προετοιμασία της επόμενης γενιάς. Περισσότερα, όμως, στο 8ο Βαρόμετρο μέσα Νοεμβρίου.


Νομίζω πρόσφατα η KPMG λάνσαρε μια πλατφόρμα όπου αυτές οι προκλήσεις γίνονται εργαλείο αυτοβελτίωσης για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Θέλετε να μας εξηγήσετε πώς φτάσατε στην ανάπτυξη αυτού του συστήματος;

Όντως, η ΚPMG, μέσω του κέντρου αριστείας στο Λονδίνο, ταυτόχρονα σε όλο τον κόσμο, λάνσαρε αυτό το εργαλείο όπου οι οικογενειακές επιχειρήσεις έχουν την δυνατότητα, εντελώς δωρεάν και χωρίς καμία δέσμευση ή υποχρέωση να «αυτοαξιολογηθούν» απαντώντας σε μια σειρά από ερωτήσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, στην διαδοχή, στην διακυβέρνηση και στον τρόπο λήψης αποφάσεων, στην ανάπτυξη, στους κινδύνους και στα ρίσκα και πως τα αντιμετωπίζουν. Οι ερωτήσεις απαντώνται σε δύο διαστάσεις: πόσο σημαντικό θεωρείται ότι είναι αυτό για εσάς και σε το βαθμό το έχετε ήδη αντιμετωπίσει; Το πολύ ενδιαφέρον και ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι μπορούν πολλά μέλη της οικογένειας να απαντήσουν και να δούμε συγκλίσεις και αποκλείσεις απόψεων για το ίδιο θέμα τόσο ως προς τη σημαντικότητα όσο και ως προς την υλοποίηση. Οι συμμετέχοντες λαμβάνουν ομαδοποιημένη αναφορά και σύγκριση με παγκόσμιο και εθνικό δείγμα ομοειδών επιχειρήσεων.


Στην πράξη πώς «δουλεύει» για τις εταιρείες; Υπάρχουν οδηγίες για τη σύνταξη μιας έκθεσης αναφοράς. Αυτή συμπληρώνεται από ένα ή περισσότερα στελέχη της εταιρείας; Κι επίσης ποια είναι η πρότασή σας ως προς την υιοθέτηση αυτής της διαδικασίας σε τακτική βάση με απώτερο στόχο την επίλυση προβλημάτων και την ανάπτυξη κουλτούρας συνεργασίας στην εταιρεία;

Έχουμε δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο να είναι εύχρηστο, φιλικό προς το χρήστη με ξεκάθαρες οδηγίες σε κάθε βήμα. Είναι on line και φυσικά, εμπιστευτικό. Αμέσως μόλις συμπληρωθεί το ερωτηματολόγιο, ο κάθε συμμετέχων λαμβάνει έκθεση με τις δικές του απόψεις αναλυτικά και συγκρίσεις με τα στοιχεία της βάσης που έχουμε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το εργαλείο χρησιμοποιείται αρχικά για να εντοπίσει και να συνειδητοποιήσει η οικογένεια τα σημαντικά για αυτούς ζητήματα, να ξεκινήσουν ένα διάλογο για το πώς και με ποιες προτεραιότητες θα πρέπει να τα διαχειριστούν.


Υπάρχουν κάποια πρώτα δείγματα από την λειτουργία της πλατφόρμας και την αποτελεσματικότητά της ως προς τη διάγνωση πιθανών προβλημάτων, την αυτοβελτίωση και την ανάπτυξη; Επίσης έχουν γίνει προσαρμογές για το λανσάρισμα στην ελληνική αγορά; Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από την εφαρμογή;

Τα πρώτα δείγματα στην Ελλάδα και διεθνώς είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Ήδη στις πρώτες ημέρες μετά το λανσάρισμα στην Ελλάδα έχουμε 21 οικογένειες και κοντά στις 270 διεθνώς που το έχουν χρησιμοποιήσει. Εμείς, αφού μελετήσουμε τα αποτελέσματα ερχόμαστε σε επαφή με τις οικογένειες που συμμετείχαν να αναλύσουμε μαζί τους τα θέματα που προκύπτουν, να παρουσιάσουμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να τα διαχειριστούν, να παραθέσουμε παραδείγματα από την μεγάλη εμπειρία μας εδώ και στο εξωτερικό. Η θετική αυτή αποδοχή μας έχει πείσει ότι οι οικογενειακές επιχειρήσεις θεωρούν αυτό το εργαλείο χρήσιμο για αυτούς και αποφασίσαμε να επενδύσουμε περαιτέρω και να μεταφράσουμε στα Ελληνικά την πλατφόρμα από τα Αγγλικά που είναι η μόνη διαθέσιμη γλώσσα προς το παρόν. Στους επόμενους μήνες η πλατφόρμα θα είναι διαθέσιμη και στα Ελληνικά.

Πρόσβαση στο εργαλείο δίδεται στη σελίδα των Οικογειακών Επιχειρήσεων

© 2024 KPMG Σύμβουλοι Μονοπρόσωπη Α.Ε., Ελληνική Ανώνυμη Εταιρεία και μέλος του διεθνούς οργανισμού ανεξάρτητων εταιρειών-μελών της KPMG συνδεδεμένων με την KPMG International Limited, ιδιωτική Αγγλική εταιρεία περιορισμένης ευθύνης με εγγυητικές εισφορές. Με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος. 

Συνδεθείτε μαζί μας