Η απαρχή της ενασχόλησης με την επιστήμη της διοίκησης των επιχειρήσεων χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα, οπότε εμφανίστηκαν και τα πρώτα Business Schools (ESCP 1819, Wharton 1881, Harvard 1908). Ωστόσο, η μελέτη των ιδιαιτεροτήτων των οικογενειακών επιχειρήσεων ξεκίνησε μόλις τη δεκαετία του 1970, με τα τελευταία χρόνια να αυξάνεται ραγδαία το ενδιαφέρον που δείχνουν ακαδημαϊκοί και ερευνητές για τις ιδιαίτερες προκλήσεις που ενέχει η διοίκησή τους και τις ευαίσθητες ισορροπίες και δυναμικές που διαμορφώνονται εντός του "οικοσυστήματος" μίας οικογενειακής επιχείρησης.

Μία από τις επικρατέστερες προσεγγίσεις στα ζητήματα αυτά είναι το "Μοντέλο των Τριών Κύκλων".

Φέτος είναι η επέτειος των 40 χρόνων από την επινόηση του Μοντέλου των Τριών Κύκλων, το οποίο καθιερώθηκε ως ένα από τα πρώτα, σημαντικότερα και επίκαιρα μέχρι και σήμερα μοντέλα ανάλυσης της συμπεριφοράς των οικογενειακών επιχειρήσεων. Ήταν το 1978 όταν ο John Davis και ο Καθηγητής του Harvard Business School Renato Tagiuri, στο πλαίσιο της συστηματικής τους έρευνας για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, ανέπτυξαν το μοντέλο αυτό, το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη διδακτορική διατριβή του Davis το 1982 και αποτέλεσε ορόσημο στον επιστημονικό τομέα της διοίκησης των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Με βάση την προσέγγιση του Μοντέλου των Τριών Κύκλων, η επιχείρηση θεωρείται ως ένα σύνθετο "οικοσύστημα" που αποτελείται από τρία υποσυστήματα: την οικογένεια, την ιδιοκτησία και την επιχείρηση, τα οποία επηρεάζουν το ένα το άλλο και την επιχείρηση συνολικά, όπως απεικονίζονται στο σχετικό διάγραμμα. Η προσέγγιση αυτή αναδεικνύει 7 διαφορετικές ιδιότητες που μπορεί να έχει ένα μέλος οικογενειακής επιχείρησης και αντίστοιχες ομάδες συμφερόντων, οι οποίες έχουν τις δικές τους απόψεις, στόχους, προσδοκίες ανησυχίες και αναπτυσσόμενες δυναμικές.
Συνεπώς, αναδεικνύεται η αναγκαιότητα μίας ολιστικής προσέγγισης της οικογενειακής επιχείρησης, μέσω της μελέτης και ανάλυσης και των τριών υποσυστημάτων.

Τα πιο σημαντικά ζητήματα που ανακύπτουν και χρήζουν αντιμετώπισης, προκειμένου να επιτευχθεί ένας αποτελεσματικός σχεδιασμός για το μέλλον, είναι:

• Οι απόψεις και τα συμφέροντα κάθε ομάδας είναι θεμιτά και θα πρέπει να γίνονται σεβαστά, δηλαδή:
  - Τα μέλη της οικογένειας ενδιαφέρονται πρωτίστως για την αρμονία και συνοχή στην οικογένεια καθώς και για τρόπους άσκησης επιρροής στη διαχείριση της οικογενειακής περιουσίας.
  - Οι εργαζόμενοι ενδιαφέρονται για τη διασφάλιση της θέσης εργασίας τους και την αποφυγή φαινομένων οικογενειοκρατίας.
  - Οι μέτοχοι εστιάζουν στην οικονομική πορεία της επιχείρησης, επιθυμώντας τη μέγιστη δυνατή απόδοση της επένδυσής τους.

Συνεπώς, κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την επιχείρηση και τον σχεδιασμό μελλοντικών ενεργειών, θα πρέπει να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια αναγνώρισης και κατανόησης των επιμέρους αυτών αναγκών και προσδοκιών. Η μακροπρόθεσμη επιτυχία της επιχείρησης εξαρτάται από την ομαλή λειτουργία, την αρμονική συνύφανση και την αμοιβαία υποστήριξη των ομάδων αυτών.

• Οι πόροι της οικογενειακής επιχείρησης (χρόνος, χρήμα, δυνατότητες εργασίας) είναι περιορισμένοι και κάθε ομάδα διεκδικεί, για λογαριασμό της, μέρος αυτών για να λειτουργήσει. Καθώς δεν είναι εφικτό να ικανοποιηθούν όλα τα αιτήματα, οι επιμέρους διεκδικήσεις συχνά επιφέρουν συγκρούσεις.
  
  
• Πολλοί εμπλεκόμενοι στην οικογενειακή επιχείρηση, συμμετέχουν ταυτόχρονα σε πολλές διαφορετικές ομάδες συμφερόντων και καλούνται να επιτελέσουν πολλαπλούς και πολλές φορές συγκρουόμενους ρόλους, λαμβάνοντας αποφάσεις άλλοτε με το "καπέλο" του γονέα, άλλοτε του διευθυντικού στελέχους και άλλοτε του μετόχου. Η ανάλυση της σύγκρουσης των ρόλων και των εξουσιών, υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα του συστήματος της οικογενειακής επιχείρησης και αναδεικνύει τις σημαντικές προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα μέλη της. Οι αποφάσεις είναι δύσκολες και απαιτούν λεπτούς χειρισμούς για την αναζήτηση της χρυσής τομής.
  
  
• Η σημασία και κατανόηση της αξίας της "ενσυναίσθησης" είναι σημαντική. Θα πρέπει να καταβάλλεται μία συνειδητή προσπάθεια κατανόησης της "άλλης" πλευράς και αποδοχής της φυσικής ποικιλομορφίας των επιδιώξεων και των αναγκών των εμπλεκομένων μερών. Η κατανόηση αυτή θα συμβάλλει στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων και στην άμβλυνση των εντάσεων, προς όφελος της επιχείρησης και της οικογένειας.
  
  
• Το σύστημα είναι δυναμικό και εξελίσσεται. Δέχεται πιέσεις είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (όπως ενδεικτικά αλλαγές στο μακροοικονομικό πεδίο, στον κλάδο, στον ανταγωνισμό) είτε εσωτερικά από μετακινήσεις των μελών εντός των τριών κύκλων (γάμοι/διαζύγια, μεταβίβαση μετοχών, διαδοχή στη διοίκηση).

Σε αυτές τις φάσεις αλλαγών που θα επέλθουν νομοτελειακά, η ευαίσθητη ισορροπία του συστήματος διαταράσσεται. Η ανάλυση, μέσω της ανωτέρω προσέγγισης, συμβάλλει στον εντοπισμό των πιθανών προκλήσεων και συνεπώς στον σχεδιασμό και στην έγκαιρη ανάπτυξη των μηχανισμών και των εργαλείων εκείνων που θα βοηθήσουν την οικογενειακή επιχείρηση να διαχειριστεί με επιτυχία τις αλλαγές, επιτυγχάνοντας νέα σημεία ισορροπίας.

Η ανάλυση των οικογενειακών επιχειρήσεων μέσω του μοντέλου των τριών κύκλων χρειάζεται βεβαίως περαιτέρω εμπλουτισμό και με άλλες προσεγγίσεις και εργαλεία, ιδίως όταν η οικογενειακή επιχείρηση εντάσσεται σε ένα ευρύτερο, πολύπλευρο και σύνθετο επιχειρηματικό σύστημα, με πολλαπλές επενδυτικές δραστηριότητες, οικογενειακή περιουσία ή/και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Ωστόσο, το μοντέλο των τριών κύκλων εξακολουθεί να παραμένει ένα από τα βασικότερα εργαλεία κατά το αρχικό στάδιο της διαδικασίας ανάλυσης και κατανόησης της δυναμικής μίας οικογενειακής επιχείρησης και ένας πολύτιμος οδηγός στη χάραξη μίας αποτελεσματικής στρατηγικής αντιμετώπισης των σχετικών προκλήσεων, με στόχο την ευημερία στην επιχείρηση και την αρμονία στην οικογένεια.