Έρευνα του Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου Οικογενειακών Επιχειρήσεων της KPMG και του EFB: η σκυτάλη της διαδοχής μια μεγάλη πρόκληση για το επιχειρείν.

Σύμφωνα με την πρόσφατη 6η έκδοση του Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου Οικογενειακών Επιχειρήσεων της KPMG και του EFB (European Family Business), το 25% των ελληνικών οικογενειακών επιχειρήσεων, που συμμετείχαν στην έρευνα, αναφέρουν τις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις ως σημαντικό εμπόδιο ιδιαίτερα στον προγραμματισμό της διαδικασίας διαδοχής στις επιχειρήσεις τους. Επίσης, οι τεταμένες οικογενειακές σχέσεις και συγκρούσεις θεωρούνται ως «σημαντικές προκλήσεις» που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές επιχειρήσεις σε ποσοστά διπλάσια από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, απασχολώντας τόσο την προηγούμενη όσο και την επόμενη γενιά. 

Αν αναρωτηθεί κάποιος γιατί στην Ελλάδα οι συγκρούσεις μας απασχολούν περισσότερο, ας μη σπεύσει να το αποδώσει στη «μεσογειακή ιδιοσυγκρασία» μας, αποκλειστικά. Αρκεί να αναφέρουμε ότι η ίδια ιδιοσυγκρασία κυριαρχεί και σε άλλες μεσογειακές χώρες (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία) οι οποίες όμως δεν επιδεικνύουν τόσο υψηλό ποσοστό. Στην Ευρώπη έχουν εδώ και αρκετά χρόνια προσπαθήσει να διαχειριστούν το θέμα των συγκρούσεων με την υιοθέτηση ενός «Οικογενειακού Καταστατικού». Το «Οικογενειακό Καταστατικό» θεσπίζει ένα πλαίσιο δομών, κανόνων και μηχανισμών για τον τρόπο που η οικογένεια συζητάει, αναλύει και λαμβάνει αποφάσεις για την επιχείρηση. Με τον τρόπο αυτό, η οικογένεια καλλιεργεί συστηματικά μία κουλτούρα ανοικτής επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων, όπου τα ζητήματα συζητιούνται χωρίς «ατζέντες» και επιδιώκουν τη λήψη αποφάσεων συναινετικά με έντιμο διάλογο, περιορίζοντας σημαντικά τις αιτίες προκλήσεων συγκρούσεων, αλλά ταυτοχρόνως προβλέποντας και μηχανισμούς διαχείρισής τους. 

Δεσμοί αίματος και management: μια άσκηση που χρειάζεται ειδική διαχείριση 

Στην ιστορία των οικογενειακών επιχειρήσεων, δυστυχώς, υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα όπου οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις κατέστρεψαν όχι μόνο τις σχέσεις των μελών της οικογένειας, αλλά και τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο, ότι ο δεσμός της «οικογένειας» καθιστά τις συγκρούσεις αρκετά πιο σύνθετες, περίπλοκες και δύσκολες στη διαχείρισή τους και εν δυνάμει εκρηκτικές και καταστροφικές.

Σε μία οικογενειακή επιχείρηση οι ιδιότητες του μετόχου, του διευθυντικού στελέχους και του μέλους της οικογένειας πολλές φορές συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο, το οποίο καλείται να συμπεριφέρεται, στα ίδια άτομα, με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, ανάλογα με την ιδιότητα που εκπροσωπεί κάθε στιγμή. Αυτή η συχνή εναλλαγή ρόλων είναι εξαιρετικά δύσκολη και η αδυναμία διάκρισης των συμπεριφορών οδηγεί σε σύγχυση, εντάσεις και διαπληκτισμούς. Τα προβλήματα και οι διαφωνίες που παρουσιάζονται σε οποιαδήποτε επιχείρηση, παίρνουν μεγαλύτερες διαστάσεις στις οικογενειακές επιχειρήσεις καθώς υπεισέρχονται συναισθήματα, εμπειρίες, προσωπικές σχέσεις, αναμνήσεις και πικρίες από το παρελθόν, βιώματα από την παιδική ηλικία και προκαταλήψεις, τα οποία επιτείνουν την υποκειμενική θεώρηση των πραγμάτων. 

Πολλές φορές οι οικογένειες καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια και διοχετεύουν την ενέργειά τους στην αποφυγή συζητήσεων που μπορεί να προκαλέσουν διαφωνίες και εντάσεις. Συχνά, αποφεύγουν να είναι ειλικρινείς σε μία προσπάθεια διατήρησης του «μύθου» της οικογενειακής αρμονίας. Με τον τρόπο αυτό καθίστανται εσωστρεφείς και αντιτίθενται στις αλλαγές. Αυτό όμως έχει οδυνηρές συνέπειες, διότι, τα προβλήματα, αντί να αντιμετωπίζονται και να επιλύονται, απλώς συγκαλύπτονται. Ωστόσο υποβόσκουν και είναι βέβαιο ότι με κάποια αφορμή θα αναδυθούν στην επιφάνεια με πολύ μεγαλύτερη ένταση καθιστώντας την επίλυσή τους δυσκολότερη, εάν όχι αδύνατη και σίγουρα πιο επώδυνη. Είναι θέμα χρόνου η αυξανόμενη συναισθηματική ένταση από την καταπίεση των συναισθημάτων, να οδηγήσει σε έκρηξη. 

Συνεπώς, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για την αποφυγή ή τη διαχείριση των συγκρούσεων, είναι η ανοιχτή, ειλικρινής, εποικοδομητική επικοινωνία των μελών της οικογένειας, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την υιοθέτηση ενός πλαισίου οικογενειακής διακυβέρνησης. Η οικογενειακή διακυβέρνηση είναι η δομή, οι διαδικασίες και τα εργαλεία που συνθέτει η οικογένεια με στόχο τη διασαφήνιση του τρόπου αλληλεπίδρασης μεταξύ της οικογένειας και της επιχείρησης και τον καθορισμό της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σε σχέση με την ιδιοκτησία και τη διοίκησή της.